Potrzeba perfekcjonizmu i anoreksja. Wyniki badań

Jadłowstręt psychiczny jest coraz powszechniejszym zjawiskiem. Na przestrzeni ostatnich lat przeprowadzono wiele badań, których celem było zrozumienie przyczyn powstawania i utrzymywania się anoreksji.

Okazuje się, że czynniki genetyczne wpływają na ryzyko pojawienia się anoreksji, czynniki psychospołeczne i interpersonalne mogą ją zapoczątkować, a zmiany w sieciach neuronowych mogą utrzymywać to zaburzenie.

Jak wskazano w omawianym badaniu, zespół objawów nasuwających podejrzenie nieprawidłowości w zakresie realizowania potrzeby pokarmowej oraz stosunku do własnego ciała bardzo silnie łączy się z potrzebą perfekcjonizmu, wysokimi standardami osobistymi oraz dużą koncentracją na błędach. Osoby, które cechuje wysoki poziom gotowości anorektycznej i dodatkowo wysoki poziom perfekcjonizmu, rozumianego jako stawianie wysokich, nieosiągalnych standardów oraz surowej oceny własnego lub cudzego zachowania, mogą być szczególnie zagrożone. Kombinacja obu czynników może prowadzić do poważnych konsekwencji, jakimi są zaburzenia odżywiania.

Cel i realizacja badań

Celem badań było poszukiwanie związku pomiędzy poziomem i strukturą gotowości anorektycznej a poziomem perfekcjonizmu. Łącznie w badaniu wzięło udział 345 osób, wyłonionych losowo. Grupa była różnorodna ze względu na wiek i płeć – znalazło się w niej 198 dziewcząt i 147 chłopców w wieku 12 – 16 lat. Ich zadaniem było wypełnienie odpowiednich kwestionariuszy pomocnych w badaniu obu obszarów.

Przebieg badania

W literaturze podkreśla się wpływ perfekcjonizmu na występowanie zaburzeń zdrowia psychicznego, w tym także zaburzeń odżywiania. Często mówi się w tym kontekście o nieprawidłowych postawach rodziców, wyrażających się w nadmiernych oczekiwaniach i w krytyce wobec dziecka. Takie podejście ma przyczyniać się do powstania zaburzeń odżywiania. W Polsce wciąż badania dotyczące syndromu gotowości anorektycznej i perfekcjonizmu są nieliczne, a uzyskiwane rezultaty są niespójne. Podkreśla się jednak, że szczególne zagrożenie niesie za sobą okres adolescencji, kiedy to uwaga skoncentrowana jest przede wszystkim na wyglądzie zewnętrznym, a człowiek poznaje siebie poprzez pryzmat otaczających go osób. Bardzo często tak, jak postrzega go społeczeństwo, tak też on postrzega sam siebie.

Liczni naukowcy podają, że środowisko rodzinne ma bardzo duży wpływ na powstawanie zaburzeń odżywiania, szczególnie dotyczy to wymiarów perfekcjonizmu, takich jak oczekiwania rodzicielskie czy krytyka rodziców. Inne wymiary perfekcjonizmu, niezwiązane z czynnikami rodzinnymi, takie jak koncentracja na błędach czy wysokie standardy osobiste, również mogą odnosić się do zaburzeń odżywiania.

Bardzo ciekawą obserwacją jest zależność pomiędzy nieadaptacyjnym perfekcjonizmem matki i samokrytyką dziecka, a także pomiędzy nieadaptacyjnym perfekcjonizmem dziecka i samokrytyką matki. Jak podają autorzy raportu, zależność ta występuje u dziewcząt, natomiast u chłopców nie.

Wnioski z badań

W omawianym badaniu, analizując syndrom gotowości anorektycznej, poddano analizie cztery obszary:

zbijanie wagi,
stosunek do jedzenia,
styl wychowania w rodzinie,
spostrzeganie własnej atrakcyjności.

W zależności od udzielonych odpowiedzi, osoby podzielono na trzy grupy. Grupa pierwsza (przystosowana), w której znalazły się 153 osoby nieujawniające gotowości anorektycznej. Druga (egocentryczna) to łącznie 112 osób, które uzyskały wyższą średnią w dwóch obszarach: styl wychowania w rodzinie i spostrzeganie własnej fizyczności. Z badań wynika, że to właśnie te obszary miały największe znaczenie w budowaniu indywidualnego stosunku do jedzenia. W ostatniej, trzeciej (anorektycznej) grupie znalazło się 80 osób, które osiągnęły wysoki lub bardzo wysoki wynik w skali zbijania wagi, stosunku do jedzenia i spostrzegania własnej atrakcyjności.

Z kolei analiza statystyczna w obszarze perfekcjonizmu wykazała, że na poziomie wymiarów perfekcjonizmu nie istnieją statystyczne różnice między drugą a trzecią z wymienionych powyżej grup. Jednak młodzież z grupy trzeciej, anorektycznej, zdecydowanie bardziej koncentruje się na sposobie kreowania własnego wizerunku, przywiązując większą wagę do fizyczności i własnych błędów, nadmiernie skupiając się na porażkach oraz podnosząc swoje standardy osobiste.

W pierwszej grupie, gdzie nie zauważono nieprawidłowości w obszarze odżywiania, także wyniki dotyczące perfekcjonizmu były zdecydowanie niższe niż w pozostałych dwóch grupach. Jak podają badacze, osoby, które nie są predysponowane do wystąpienia zaburzeń odżywiania, kładą największy nacisk na preferencję porządku i organizacji oraz na standardy osobiste. Dążą do rozwoju osobistego, poszerzają swoje możliwości i podwyższają standardy.

W pozostałych dwóch grupach bardzo podobnie rozłożyły się wyniki dotyczące nasilenia wymiarów perfekcjonizmu. Największe występuje w wymiarach koncentracji na błędach, standardów osobistych oraz preferencji porządku i organizacji. Natomiast najniższy wynik występuje w skali krytyki rodziców.

Warte odnotowania jest spostrzeżenie, że oprócz czynników zewnętrznych, takich jak np. styl wychowania rodziców i presja środowiska, zdaniem naukowców również temperament człowieka odgrywa istotną rolę w rozwoju i kształtowaniu się perfekcjonizmu.

Źródło:

http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/onlinefirst/Swierczynska_PsychiatrPolOnlineFirstNr231.pdf