Współczesne teorie uzależnień niechemicznych

Uzależnienie komputerowo-internetowe zaliczane jest do uzależnień niechemicznych. Wśród współczesnych teorii uzależnień możemy znaleźć kilka, próbujących szukać przyczyny powstania nałogu komputerowo-internetowego.

Jedną z nich jest Poznawczo-Behawioralny Model Nadmiernego Używania Internetu Davisa w modelu teoretycznym[1] . Według autora należy stosować termin „patologiczne używanie Internetu”, ponieważ jest ono zbyt słabo poznane oraz nie skalane zależnością fizyczną, przez co miano „uzależnienia” nie jest w tym wypadku adekwatne. Model ten opiera się  na przekonaniu, że nadmierne korzystanie z Internetu powinno przypisywać się elementom poznawczym, takim jak myśli, przekonania, opinie, własna wizja siebie oraz otaczającego nas świata. Wyodrębnione zostały dwa typy nadmiernego korzystania z Internetu: specyficzny oraz niespecyficzny. Pierwszy z nich może uzewnętrznić się u osób, które już wcześniej przejawiały niepokojące, patologiczne zachowania – zależności do konkretnych i specyficznych cech Internetu, takich jak cyberseks, nadmierne oglądanie stron pornograficznych lub też gier on-line. Osoby takie realizują swoje potrzeby w świecie wirtualnym i ma to charakter wtórny.

Typ niespecyficzny natomiast odnosi się do grupy osób, które korzystają z Internetu w sposób wielowymiarowy. Ważny jest dla nich aspekt społeczny Internetu, jakim jest możliwość szerokiego komunikowania się z ludźmi, kreowania własnego wizerunku czy też otrzymywania wsparcia od wirtualnych przyjaciół. Osoby takie często spędzają przed komputerem długie godziny prowadząc rozmowy poprzez komunikatory internetowe lub też sprawdzają co chwilę swoją wirtualną skrzynkę mailową. Zdarza się, że rezygnują z realnego życia na rzecz tego „lepszego”, internetowego.

Według Davisa niezbędne do wystąpienia opisywanego zjawiska są czynniki etiologiczne – konieczne, jednak nie gwarantujące pojawienia się objawów; czynniki wystarczające – czyli takie, które gwarantują pojawienie się objawów, oraz sprzyjające – czyli zwiększające możliwość wystąpienia objawów, jednak nie są one konieczne[2] . Ważne są również przyczyny proksymalne, czyli „umiejscowione na końcu łańcucha przyczynowego”[3]  oraz dystalne, które znajdują się na jego początku, z dala od objawów i wynikają z połączenia wrażliwości danej osoby z wcześniejszą sytuacją psychopatologiczną i pojawieniem się czynnika, który wywołuje stres (stresor). Ważną rolę w mechanizmie powstawania patologicznego używania Internetu pełni mechanizm wzmocnienia, który sprawia, iż czynność, która dostarcza nam pozytywnych wrażeń, będzie powtarzana. Zachowanie to może być dodatkowo utrwalane  przez wzmocnienia wtórne. Takimi bodźcami wzmacniającymi może być nawet dotyk klawiatury czy też dźwięk komputera. Koncepcją, która traktuje o zachwianiu równowagi między układem nagrody – czyli dopaminergicznym oraz kary – układ serotoninergiczny, jest koncepcja genetyczno-neuroprzekaźnikowa[4] . Owe zachwianie jest przyczyną uzależnienia a u osób dotkniętych nim, maleje znaczenie kary natomiast nagrody – rośnie. Można zatem powiedzieć, że osoba, która doskonale zdaje sobie sprawę, iż jej korzystanie z komputera staje się patologiczne, nie może zrezygnować, ponieważ jej ośrodek nagrody jest pod silnym wpływem danego bodźca.

Podejście psychodynamiczne przyczyny nałogu upatruje w urazach wczesnodziecięcych oraz odziedziczoną podatnością psychiczną.
Można jeszcze przywołać podejście społeczno-kulturowe, które zakłada, iż skłonność do uzależnienia się zależy od wielu czynników, takich jak płeć, wiek, pozycja społeczno-ekonomiczna, religia, pochodzenie. Jednak to wyjaśnienie nie zostało wystarczająco potwierdzone badawczo odnośnie powiązań z uzależnieniem komputerowo-internetowym. Wyjaśnienie behawioralne natomiast oparte jest na teorii warunkowania Burrhusa F. Skinera, polega na przekonaniu, że dana osoba zachowuje się w określony sposób, aby otrzymać za to nagrodę bądź karę. W Internecie człowiek dostaje wiele nagród – ekscytację, radość, idealny świat. To wystarczające powody, aby człowiek nauczył się, że właśnie poprzez Internet realizuje własne marzenia – oczywiście kosztem rzeczywistości.

Autor: Iga Gortad

1. K. Kaliszewska, Nadmierne używanie Internetu. Charakterystyka psychologiczna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2007, s. 47
2. C. Guerreschi, Nowe Uzależnienia, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2005, s. 43
3. C. Guerreschi, Nowe Uzależnienia, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2005, s. 44
4. M. Jędrzejko, D. Sarzała (red.), Człowiek i uzależnienia, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2010, s. 212