Uzależnienie od Internetu – zapobieganie, diagnoza i terapia

Uzależnienie od Internetu jest uzależnieniem, jak każde inne. Zdefiniowane jest ono jako kompulsywna utrata kontroli impulsów. W wyniku tego uzależnienia mogą zostać zniszczone relacje z bliskimi, obniżone oceny szkolne, czy nawet stanąć po znakiem zapytania dalsze zatrudnienie. Gry online, zakupy przez Internet, korzystanie z portali społecznościowych, czat, maraton surfowania po stronach internetowych – wszystko to składa się na uzależnienie od Internetu.

Niemal każde badania przeprowadzone na ten temat, potwierdziły nie tylko bezpośredni związek między wiekiem a uzależnieniem od Internetu, ale także zależności między między wiekiem a zaniedbaniami w pracy, na studiach. To znaczy, że nastolatki i młodzi dorośli są prawdopodobnie bardziej podatni na uzależnienie od Internetu, niż jakakolwiek inna grupa wiekowa. Wśród wszystkich ludzi cierpiących z powodu tego uzależnienia, nastolatki i młodzi dorośli są bardziej skłonni do zaniedbywania pracy (lub szkoły) niż starsze, dojrzalsze osoby o podobnym uzależnieniu. W najbardziej znanym badaniu psychometrycznych właściwości uzależnienia od Internetu, wiek był jedynym czynnikiem, który był bezpośrednim i stałym współczynnikiem tego uzależnienia, wśród wszystkich innych czynników. [1]

U dzieci i młodzieży wciąż rozwijający się mózg łatwo przyzwyczaja się do prędkości i krzykliwej grafiki związanej z Internetem. Może stawać się to przyczyną problemów z zachowaniem, takich jak ADHD lub co najmniej sprawiać, że stają się oni bardziej niecierpliwi niż ludzie wychowani bez natychmiastowej gratyfikacji oferowanej przez Internet.

Kto może być szczególnie narażony na uzależnienie?

Nastolatkowie – ponieważ mają dostęp do Internetu, a często sposób użycia komputera i czas korzystania z niego nie są kontrolowane i ograniczane przez rodziców.
Młodzi ludzie dorośli – studenci, osoby bez pracy – ze względu na wielkość czasu wolnego, jakim dysponują.
Gospodynie domowe – ze względu na to, że dużo przebywają często samotnie w domu i szukają kontaktu z innymi osobami, informacji, porad lub rozrywki właśnie w Internecie.
Osoby samotne.

Jak przebiega proces uzależnienia
W początkowej fazie Internet wywołuje zainteresowane i sprawia przyjemność. Na tym etapie użytkownik poznaje i racjonalnie wykorzystuje dostęp do Internetu. Następnie osoba ta coraz więcej czasu poświęca na korzystanie z Internetu. Traci inne zainteresowania. A gdy nie może skorzystać z dostępu do Internetu pojawiają się natrętne myśli na jego temat. Jest to już faza uzależnienia. Następnym krokiem jest zaniedbywanie obowiązków, rodziny i przyjaciół. Cała aktywność osoby uzależnionej skupia się wokół Internetu. Wszelkie inne działania i aktywności są mniej istotne. Bycie „w sieci” przyjmuje postać codziennych, wielogodzinnych a często nawet nieprzerwanych sesji, których skutkiem bywa spiętrzanie się problemów zawodowych, rodzinnych, szkolnych, czy towarzyskich. Dochodzi do tego, że osoba uzależniona ogranicza czas na sen, odżywianie, naukę czy pracę – po to tylko, by mieć go więcej na dostęp do Internetu i korzystanie z niego w wybrany przez siebie sposób (granie, czatowanie, portale społecznościowe, inne). Jest to faza destrukcyjna uzależnienia od Internetu i może się ona niekorzystnie odbijać na stanie zdrowia osoby uzależnionej.

Objawy mogące występować u osób uzależnionych to zaburzenia koncentracji uwagi i sprawności myślenia, zaburzenia kontroli popędów, pogorszenie wzroku, bóle pleców i kręgosłupa, podatność na infekcje, bezsenność, nadpobudliwość.

Diagnozowanie uzależnienia
O uzależnieniu od dostępu do Internetu możemy mówić, gdy wystąpi przynajmniej 3 z 6 opisanych poniżej objawów równocześnie:

Silne pragnienie lub poczucie przymusu korzystania z dostępu do Internetu, bycia na portalach społecznościowych, ciągłego sprawdzania poczty elektronicznej, korzystania z gier on-line czy czatu.
Trudności z samokontrolą dotyczącą powstrzymania się od włączenia przeglądarki internetowej, komputera, sprawdzenia poczty, włączenia gry.
Wystąpienie zespołu abstynencyjnego (np. złe samopoczucie wywołane brakiem dostępu do Internetu).
Zaistnienie tolerancji, tj. sytuacji, w której dla osiągnięcia zamierzonego efektu konieczne jest coraz częstsze i dłuższe korzystanie z Internetu.
Utrata zainteresowań oraz przyjemności istniejących przed uzależnieniem się.
Uporczywe korzystanie z dostępu do Internetu (w różny sposób) mimo bezspornych dowodów na destrukcyjny wpływ na zdrowie oraz stosunki społeczne.

Uzależnienie od Internetu może być różnego typu. Jedna z pierwszych badaczek uzależnienia od Internetu, dr Kimberly Young, wyróżniła cztery rodzaje uzależnienia związanego z siecią Internet:

erotomanię internetową,
socjomanię internetową, czyli uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych,
uzależnienie od sieci internetowej,
przeciążenie informacyjne, czyli przymus pobierania informacji.

Terapia
Terapia osób uzależnionych od Internetu polega przede wszystkim na pracy z psychologiem i przypomina leczenie choroby alkoholowej. Jak w przypadku każdego innego nałogu odstawienie osoby uzależnionej od Internetu będzie dla niej bolesne. Działania zmierzające ku odzyskaniu kontroli nad uzależnieniem powinny być rozpoczęte od ograniczenia ilości czasu spędzanego w Internecie. Jeśli osoba uzależniona jest przyzwyczajona do spędzania ośmiu godzin codziennie w Internecie, ograniczenie stosowania w pierwszym tygodniu powinno dotyczyć sześciu godzin, następnie czterech, dwóch. Oprócz działań mających na celu zmniejszenie czasu spędzanego w sieci ważne jest również organizowanie czasu, szczególnie tego wolnego. Wszelkie wydarzenia, takie jak mecz, koncert, zakupy, są dobrym powodem do tego, by wyjść z domu. Czasem praca nad wyjściem z uzależnienia jest tak trudna, że konieczna okazuje się pomoc specjalisty. Bywa, że uzależnienie to jest wynikiem emocjonalnych problemów osoby uzależnionej.

Jak zapobiegać uzależnieniu
Walka z uzależnieniem nie jest łatwa, dlatego lepiej zapobiegać uzależnieniu niż je leczyć. Niestety proces uzależniania często przebiega w taki sposób, że dopóki nie jest za późno, nie ma niepokojących objawów, czy przesłanek do zmartwień. Dlatego jeśli jesteś rodzicem i nie chcesz, aby Twoje dziecko miało problem z uzależnieniem od Internetu, zwróć uwagę na to:

Ile czasu Twoje dziecko korzysta z dostępu do Internetu i w jaki sposób?
Jak zachowuje się Twoje dziecko, jeśli nie może skorzystać z dostępu do Internetu (np. brak prądu, kara).
Czy Twoje dziecko nie okłamuje Cię co do długości korzystania z dostępu do internetu?
Czy nie pogorszyły się oceny szkolne Twojego dziecka?
Czy kiedy dziecko korzysta z Internetu może siedzieć przy komputerze (ewentualnie innym urządzeniu służącym do dostępu z Internetem) nieprzerwanie przez wiele godzin?
Czy zarywa sen i przestało spotykać się z kolegami, by móc korzystać z Internetu?
Czy na pytania dotyczące korzystania z Internetu reaguje agresywnie?

Występowanie takich objawów może świadczyć o pojawiającym się lub już zaistniałym problemie uzależnienia od Internetu.

Źródło: opracowanie własne AM dla Fundacja 24H

[1] The Psychometric Properties of the Internet Addiction Test CyberPsychology & Behavior Volume 7, Number 4, Page 449. Laura Widyanto, Ph.D. and Mary McMurran, Ph.D. 2004.