Rodzaje i objawy siecioholizmu

Uzależnienie od komputera i Internetu jest stosunkowo nowym zjawiskiem, które okazało się być niezamierzonym skutkiem rozwoju i upowszechnienia nowoczesnej technologii[1] , dlatego pojawiają się problemy z definicjami oraz kryteriami.

Ponieważ nie zostało uznane ono za chorobową jednostkę, to nie ma jednej, oficjalnej definicji tegoż zjawiska. Funkcjonuje ono pod wieloma nazwami, które zostaną w tej części przedstawione oraz wytłumaczone. Warto zacząć od pojęcia samego uzależnienia, które to definiowane jest różnorako. Przyjmując medyczno-sanitarny punkt widzenia oznacza ono przyzwyczajenie się i niepohamowaną chęć użycia jakiejś substancji lub produktu, którego pozbawienie może doprowadzić do zaburzeń psychofizycznych[2] . Uzależnienie od komputera i Internetu zalicza się do uzależnień psychicznych, czyli takich, gdzie występuje nieposkromiona potrzeba a nawet psychiczny przymus, aby wykonywać określoną czynność, co w efekcie prowadzi do rozładowania napięcia psychicznego czyli następuje zminimalizowanie nieprzyjemnych odczuć[3] . Osoba uzależniona nie jest w stanie sama przerwać ciągłego powtarzania czynności a to przyczynia się do zmniejszenia codziennej aktywności, co w konsekwencji wpływa negatywnie na sferę społeczną, zawodową oraz szkolną [4].

Uzależnienie od komputera i Internetu nie zostało umieszczone ani w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób , Urazów i Przyczyn Zgonów (The International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) czyli ICD, ani w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) tj. DSM. Według A. Augustynka uzależnienie to powinno być traktowane według kategorii „Zaburzenia nawyków i popędów” F 63 a nie według kategorii F10 – F19 która odnosi się jedynie do „Zaburzeń psychicznych i zachowań spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych”[5] . Sugerowana przez A. Augustynka kategoria F63 „zawiera zaburzenia zachowania, które nie zostały zaklasyfikowane do innych kategorii. Charakteryzują się one powtarzającymi czynnościami, które nie mają racjonalnej motywacji, są niekontrolowane i zazwyczaj szkodzą pacjentowi lub innym ludziom. Pacjent zgłasza, iż to zachowanie łączy się z impulsem do działania. W świetle literatury tematu można już na wstępie powiedzieć, że przyczyny tych zaburzeń nie są zrozumiałe i są zgrupowane razem ze względu na szerokie opisowe podobieństwa, a nie z powodu innych cech łączących. Kategoria ta nie obejmuje zaburzeń związanych z używaniem alkoholu lub substancji psychoaktywnych (F10-F19), oraz zaburzeń nawyków i popędów, w tym seksualnych (F65)”[6] . W tejże kategorii znajdują się między innymi takie zaburzenia nawyków i popędów jak patologiczny hazard czy kradzieże, oraz inne zaburzenia nawyków i popędów (impulsów) i zaburzenia nieokreślone[7] . Wydaje mi się, że tutaj właśnie można nieformalnie umiejscowić uzależnienie od komputera i Internetu. Określenie Internet Addiction Disorder, (w skrócie IAD) po raz pierwszy zostało użyte przez psychiatrę Ivana Goldberga[8] w 1995 roku, a według niego objawia się ono patologicznym sposobem korzystania z produktu technologicznego, niekontrolowaną potrzebą łączenia się z siecią i wiążącą się z tym frustracją i napięciem[9] . Zaburzenia towarzyszące, które sprecyzował Goldberg odnoszą się do DSM IV – do uzależnień od substancji – i zakładają, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy muszą wystąpić co najmniej trzy objawy spośród przejawów tolerancji:

wydłużania czasu spędzonego przed komputerem w celu poczucia satysfakcji;
objawów odstawiennych tj. pobudzenia, niepokoju, fantazji na temat komputera w przypadku jego ograniczenia;
nieprzestrzegania wyznaczonych ograniczeń czasowych dotyczących korzystania z Internetu;
ograniczenie kontaktów międzyludzkich; korzystanie z Internetu pomimo występujących problemów somatycznych.

Nieco inne kryteria przyjęli Kimberly Young i Richard Rodgers, którzy odnieśli je do tych obowiązujących przy występowaniu patologicznej gry hazardowej i określili je mianem Problematic Internet Use (PIU). Takie właśnie powiązanie odnosi się również do wspomnianego już poglądu A. Augustynka.

Uzależnienie od komputera i Internetu nazywane jest różnie – siecioholizm, internetoholizm, uzależnienie od komputera. Ważne jest aby wziąć pod uwagę fakt, iż zdarza się, że osoby korzystają w sposób patologiczny z komputera bez użytkowania Internetu. Prowadzi to do negatywnych skutków zdrowotnych w sensie fizycznym (szerzej prezentujemy je w rozdziale „Psychofizyczne konsekwencje uzależnienia komputerowo-internetowego”).

Uzależnienia odnoszące się do komputera zostały podzielone przez K. Young na pięć podtypów:

erotomanię internetową – przebywanie w sieci w celu znajdowania treści erotycznych bądź pornograficznych;
socjomanię internetową – nałogowa potrzeba kontaktów społecznych poprzez Internet;
przeciążenie informacyjne – nieprzemożna potrzeba pobierania informacji;
uzależnienie od komputera;
uzależnienie od sieci internetowej.

Uzależnienie od komputera wg. K. Young

Jedna z polskich badaczek tej problematyki, K. Kaliszewska, uzależnienie od Internetu definiuje jako „dysfunkcjonalny wzorzec elementów poznawczych i zachowań związanych z używaniem Internetu, którego rezultatem jest utrata kontroli nad zachowaniem (czasem i sposobem korzystania z Internetu) oraz znaczące pogorszenie w społecznym, zawodowym lub innym istotnym obszarze funkcjonowania podmiotu” .

Niektórzy opisywane tutaj zjawisko nazywają „zaburzeniem polegającym na uzależnieniu od Internetu” jednak niepokojący może być fakt używania w tak swobodny sposób określeń zaburzenie i uzależnienie. Internet podlega ciągłym, bardzo szybkim zmianom powodując, że nie ma wystarczających badań mogących określić skalę, objawy, przypuszczenia dotyczące tego zjawiska, dlatego też nie można sklasyfikować uzależnienia od Internetu jako choroby. Warto też przedstawić definicję zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, czyli inaczej mówiąc nerwicy natręctw, gdyż może to być jeden z elementów uzależnienia, lub stanem ostrzegawczym przed. Według klasyfikacji ICD 10 zaburzenia te figurują jako F42 i oznaczają „uporczywie nawracające myśli lub czynności przymusowe. Myśli natrętne są to idee, wyobrażenia czy impulsy do działania, które pojawiają się w świadomości w sposób stereotypowy. Nieomal zawsze są przeżywane w sposób przykry i pacjent często próbuje bezskutecznie się im przeciwstawiać. Chociaż pojawiają się wbrew woli, budzą wewnętrzny sprzeciw, są one mimo wszystko uznawane za własne myśli. Czynności przymusowe czy rytuały są to stereotypowe i wielokrotnie powtarzane zachowania. Mają one zapobiegać jakimś mało prawdopodobnym wydarzeniom, które – według obaw pacjenta – mogłyby nastąpić, gdyby zaniechał wykonania rytuału”[12] . Mniejszą formą tychże zaburzeń jest zachowanie obsesyjno-kompulsywne, które charakteryzuje się mniejszym nasileniem objawów oraz nie dezorganizuje w tak znaczącym stopniu codziennego życia[13] .
Internet stał się obecnie powszechnie dostępny, wkroczył w niemalże wszystkie dziedziny życia, jednak to powoduje również, że nieumiejętnie wykorzystywany staje się „złodziejem czasu”[14] . Można zdefiniować go jako komputerową sieć obejmującą zasięgiem cały świat, łączącą wszelkie sieci lokalne, rozległe i wszelkie komputery podłączone do nich[15]. Komputer natomiast w najbardziej ogólnym znaczeniu „to maszyna licząca, służąca do przetwarzania wszelkich informacji, które da się zapisać w formie ciągu cyfr, albo sygnału ciągłego”[16] .

Autor: Iga Gortad

K. Young, P. Klausing, Uwolnić się z sieci. Uzależnienie od Internetu, Wydawnictwo Św. Jacka, Katowice 2009, s.11
Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Pracowników Służby Zdrowia, Karta Pracowników Służby Zdrowia, Watykan 1995, s. 92
M. Jędrzejko, A. Taper, Jak kształtować kontakt dziecka z multimediami?, Fundacja Pedagogium, Warszawa 2010, s. 21
C. Guerreschi, Nowe Uzależnienia, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2005, s. 30
A. Augustynek, Kryteria diagnostyczne rozpoznania zespołu uzależnienia od Internetu, http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=125, 9.04.2011
Oryginał „This category includes certain disorders of behaviour that are not classifiable under other categories. They are characterized by repeated acts that have no clear rational motivation, cannot be controlled, and generally harm the patient’s own interests and those of other people. The patient reports that the behaviour is associated with impulses to action. The cause of these disorders is not understood and they are grouped together because of broad descriptive similarities, not because they are known to share any other important features. Excludes habitual excessive use of alcohol or psychoactive substances ( F10-F19 ) impulse and habit disorders involving sexual behaviour ( F65.- )”, World Health Organization, http://apps.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/index.htm?gf10.htm+s05f10, 9.04.2011
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD 10, opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Wydanie II poprawione, Kraków-Warszawa 2010, s. 41-42
P. Wallace, Psychologia Internetu, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005, s. 227
C. Guerreschi, Nowe Uzależnienia, Wydawnictwo Salwator, Kraków 2005, s. 33-34
K. Kaliszewska, Nadmierne używanie Internetu. Charakterystyka psychologiczna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2007, s. 58
P. Wallace, Psychologia Internetu, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005, s. 247
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, http://med.kalamazoo.pl/icd10/szukaj?q=F42, 9.04.2011
Przewodnik lekarza, Termedia, nr 3/2003
P. Wallace, Psychologia Internetu, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005, s. 225
http://helionica.pl/index.php/Internet, 9.04.2011
http://helionica.pl/index.php/Komputer#Podstawowe_poj.C4.99cia, 9.04.2011