Czynniki ryzyka i czynniki chroniące młodzież przed uzależnieniami

Badacze od lat sprawdzają, co może chronić młodzież przed zachowaniami ryzykownymi, a co ich do nich popycha.

Jak wynika z raportu Instytutu Profilaktyki Zintegrowanej pt. „Mapa czynników ryzyka i chroniących młodzież przed zachowaniami ryzykownymi” kluczową rolę odgrywa profilaktyka. Obecny raport potwierdza wnioski wysnute na podstawie podobnych badań we wcześniejszych latach: stwierdza, że poszczególne problemy postrzega się nie w izolacji, a w kontekście ich wzajemnych powiązań oraz wspólnych czynników ryzyka i czynników chroniących.

Szczególnie ważne jest znalezienie czynników, mogących chronić przed wieloma zagrożeniami jednocześnie, które koncentrują się wokół zasobów społeczności lokalnych, czyli kościołów, szkół czy różnego rodzaju organizacji.

Analiza wiekowa badanej grupy. Młodzież, czyli kto?
Najnowszy raport uwzględnia dane zebrane w latach 2014-2017. Naukowcy przeanalizowali dane pozyskane od 13236 uczniów szkół gimnazjalnych (II i III klas) oraz ponadgimnazjalnych (I klasy). W badaniu udział wzięli uczniowie ze wszystkich województw. Próba była wyrównana pod względem płci: dziewcząt było niewiele więcej niż chłopców. Zdecydowana większość badanych uczniów uczęszczała do II klasy gimnazjum. Rozkład ze względu na miejsce zamieszkania był również dość wyrównany: 28 proc. pochodziło ze wsi i małych miasteczek, 40 proc. z miast do 300 tys. mieszkańców i 33 proc. z dużych miast, powyżej 300 tys. mieszkańców.

Czynniki ryzyka i czynniki chroniące
Kwestionariusz składał się z 72 pytań dotyczących różnych sfer życia nastolatka. Zebrane dane są deklaracjami młodzieży dotyczącymi ich postaw i zachowań, a nie bezpośrednim pomiarem tych zmiennych.

W analizach skupiono się na trzech grupach czynników. Pierwsze dwie grupy dotyczą czynników ryzyka. Po pierwsze wykorzystano deklaracje uczniów dotyczące takich zachowań ryzykownych i problemów, jak: bycie ofiarą przemocy fizycznej, werbalnej lub o podtekście seksualnym, lub też bycie sprawcą tychże, uczestnictwo w bójkach, bycie sprawcą lub ofiarą cyberprzemocy, poczucie samotności, przygnębienia, chęć płaczu, doświadczanie myśli samobójczych, seksualizacja, celowe oglądanie pornografii, inicjacja seksualna, inicjacja kontaktów genitalnych, picie alkoholu, upijanie się, zażywanie narkotyków lub dopalaczy, palenie papierosów, wagarowanie w ciągu ostatnich 4 tygodni nauki, uprawianie hazardu (granie na automatach lub obstawianie pieniędzy w zakładach bukmacherskich). Uczniowie, udzielając odpowiedzi na pytania, zaznaczali stopień ich nasilenia.
Po drugie weryfikowano znaczenie następujących czynników ryzyka: rozwód rodziców, obawa przed przemocą w szkole, przebywanie w towarzystwie rówieśników pijących alkohol oraz biorących narkotyki, ocena dostępności (łatwości zdobycia) papierosów, alkoholu, dopalaczy i narkotyków, wiara w mit, że istnieje metoda chroniąca w 100 proc. przed ciążą, czy że istnieje metoda chroniąca w 100 proc. przed HIV, akceptacja jazdy samochodem po alkoholu, wiara, że alkohol ułatwia poznanie dziewczyny/chłopaka, akceptacja alkoholu na randkach, niewiara, że istnieją małżeństwa, które mogą być wzorem, tygodniowa liczba godzin spędzanych przed komputerem dla przyjemności.

I wreszcie po trzecie zbadano występowanie czynników „chroniących”. Były to: wskazanie mamy lub taty jako przewodnika życiowego, poczucie bycia wysłuchanym i zrozumianym w rozmowie z rodzicami, praktyki religijne, znaczenie wiary w życiu, przekonanie, że miłość istnieje, przekonanie, że to ważne, by zaczekać ze współżyciem do dorosłości lub do ślubu, wskazanie jako źródła wiedzy o miłości oraz seksualności rodziców i nauczycieli (w opozycji do Internetu i rówieśników), przekonania normatywne dotyczące odsetka rówieśników, którym zależy z czekaniem ze współżyciem seksualnym do dorosłości, dobra atmosfera w klasie, poczucie bycia akceptowanym, lubienie szkoły, udział w lekcjach wychowania do życia w rodzinie (WDŻ) w poprzednim roku szkolnym, osiągnięcia szkolne (średnia ocen), posiadanie hobby.

Opracowano na podstawie: „Mapa czynników ryzyka i chroniących młodzież przed zachowaniami ryzykownymi”, Maja Łoś, Anna Hawrot, Szymon Grzelak, Agata Balcerzak, Instytut Profilaktyki Zintegrowanej, Warszawa 2017