Uwięzieni w sieci. Temperament i osobowość predysponują do uzależnienia od Internetu!
W 2019 roku 69% społeczeństwa korzystało na co dzień z Internetu. W związku z tym, że użytkowników sieci jest coraz więcej, wzrasta liczba osób uzależnionych od Internetu i innych elektronicznych środków przekazu. Pojawiają się także nowe formy cyberzagrożeń.
Prowadzone do tej pory badania nad uzależnieniem od Internetu skupiały się wokół kwestii funkcjonowania poznawczego oraz oceny predyspozycji społecznych. Istnieje jednak pilna potrzeba dostarczenia rzetelnych badań ukazujących predyspozycje temperamentalne i osobowościowe.
Czynniki uzależnienia od Internetu
Jak piszą autorzy „Uwięzieni w sieci ― temperamentalne i osobowościowe predyspozycje uzależnienia od Internetu”, używanie Internetu jest nieuniknione, natomiast jego nadużywanie może prowadzić do konsekwencji w sferach emocjonalnej, poznawczej i społecznej. Z tego powodu znajomość zjawiska oraz kryteriów jego rozpoznawania może pomóc w wyznaczeniem granicy, po przekroczeniu której użytkownicy Internetu narażeni są na szkody związane z pojawieniem się mechanizmu uzależnienia.
Należy więc postawić sobie pytanie, jakie są przyczyny sprawiające, że dany użytkownik Internetu rozwinie uzależnienie od sieci?
Autorzy wskazują, że analizie należy poddać czynniki intrapersonalne oraz interpersonalne. Te drugie to przede wszystkim relacje w rodzinie, głównie rodzic–dziecko. Uzależnieni częściej są w konflikcie z rodzicami lub innymi członkami rodziny oraz zgłaszają problemy w komunikacji z rodzicami. Jednocześnie podkreśla się brak wsparcia społecznego. Jak wskazano, zachwianie relacji społecznych w rzeczywistym życiu przekłada się na poszukiwanie uwagi, aprobaty i poczucia przynależności w społecznościach internetowych. Naukowcy zauważyli również związek pomiędzy nieśmiałością oraz lękiem społecznym a uzależnieniem od sieci. Podkreślili, że osoby z zahamowaniami lub deficytami społecznymi mają tendencję do preferowania komunikacji online od interakcji osobistej ze względu na zmniejszone ryzyko konfrontacji i bezpośrednich kontaktów z drugą osobą.
Temperament i osobowość a aktywności online
Konkretne aktywności podejmowane w sieci przekładają się na poszukiwanie zależności i różnic charakterystycznych dla danego temperamentu i osobowości.
Jedno z badań przeprowadzone na grupie 920 uczniów szkół średnich pokazało, że wyższa neurotyczność i mniejsza sumienność wykazują znaczące powiązania z uzależnieniem od Internetu w ogóle. Neurotyczność to sześć komponentów: lęk, agresywna wrogość, depresyjność, impulsywność, nadwrażliwość i nadmierny samokrytycyzm. Wysoki poziom neurotyzmu oznacza podatność na doświadczanie takich emocji, jak strach, niezadowolenie, poczucie winy. Na tej podstawie można przypuszczać, że celem częstego przebywania online (zwłaszcza w mediach społecznościowych, gdzie śledzimy polubienia i reakcje) jest łagodzenie przeżywania negatywnych emocji.
Idąc dalej tropem emocji zauważono, że osoby skłonne do przeżywania niepokoju, lęku, gniewu czy zamartwiania się powstrzymują się jednocześnie od ich wyrażania oraz mają zazwyczaj trudności w relacjach społecznych. Internet staje się dla nich atrakcyjnym i bezpiecznym medium komunikacji, zastępującym rzeczywiste kontakty interpersonalne. Co więcej, sieć umożliwia wyrażanie siebie i swoich opinii z zachowaniem anonimowości, co przyciąga osoby introwertyczne oraz o niskim poczuciu własnej wartości. Co ciekawe, kobiety mogą mieć tendencję do bardziej uzależniającego korzystania z działań wymagających interakcji społecznych niż mężczyźni.
Internet pozwala na dowolne stworzenie obrazu siebie w sieci, co – w celu dowartościowania się poprzez kreowanie wizerunku – mogą wykorzystywać osoby o niskiej samoocenie. Wskazuje się, że osoba może kompensować swoje poczucie niskiej wartości poprzez tworzenie ekstrawertycznego, pewnego siebie, władczego i dominującego, niezależnego obrazu siebie w Internecie. Jednocześnie badania pokazują, że uzależniające korzystanie z mediów społecznościowych odzwierciedla potrzebę zaspokojenia ego (obecność narcystycznych cech osobowości) i próbę zahamowania negatywnej samooceny. Jednocześnie ugodowość, sumienność i lubienie siebie (self liking) są negatywnie związane z obecnością objawów uzależnienia.
Podsumowanie
Na podstawie analiz uznano, że najważniejszymi czynnikami rozwoju uzależnienia są cechy osobowościowe i temperamentalne, takie jak: obsesyjność, poszukiwanie nowych doznań, impulsywność, unikanie/zależność od sytuacji ryzykownych, negatywna i chwiejna emocjonalność oraz niska sumienność. Cechy te odpowiadają również charakterystyce osób uzależnionych od substancji. Podobieństwa patomechanizmów uzależnień behawioralnych oraz uzależnień od substancji skłaniają do poszukiwania wspólnych temperamentalnych czynników ryzyka tych zaburzeń. Jak wskazano w raporcie, siecioholicy oraz osoby uzależnione od alkoholu cechują się większą impulsywnością. Poza impulsywnością, zarówno uzależnieni od Internetu, jak i uzależnieni od alkoholu, wykazują wyższy poziom neurotyczności i ekspresji gniewu w porównaniu z grupą kontrolną, natomiast niższy poziom ekstrawertyzmu, ugodowości i otwartości na doświadczenie.
Osoby, które mają trudności w adaptacji do świata zewnętrznego, zwłaszcza w obszarze społecznym, łatwiej jest odnaleźć się w świecie wirtualnym. Nie oznacza to jednak ucieczki jedynie przed trudnościami napotykanymi w rzeczywistości, życiu zawodowym czy relacjach towarzyskich. Uwięzienie w sieci może być wynikiem zaburzonej percepcji własnej osoby, w tym nastoletniego kryzysu tożsamości czy niskiej samooceny. Świat wirtualny zdaje się przynosić tymczasową ulgę, pozwala na rozładowanie napięcia i kreowanie „lepszego” obrazu siebie.
Źródło:
https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/PSYCH.a2021.0003/54894
Fot. Hannah Wei, Unsplash.com