Empatia u osób uzależnionych od portali społecznościowych. Raport z badań

Social Network Sites (SNS), czyli serwisy społecznościowe, to platformy internetowe służące do wymiany informacji, dzielenia się doświadczeniami, poznawania nowych osób oraz komunikowania się. Ich rozwój, zwłaszcza w ostatnich latach, wpłynął znacząco na funkcjonowanie jednostek. W sferę online przeniosły się grupy społeczne, związki oraz zainteresowania. Dla osób, które mają problem z budowaniem relacji społecznych, przestrzeń ta jest przyjazna. Dlatego tak ważne jest zrozumienie zmian zachodzących w społecznym i emocjonalnym funkcjonowaniu osób korzystających z portali społecznościowych.

Empatia to zdolność rozpoznawania i rozumienia uczuć i stanów psychicznych innych osób. W praktyce bycie empatycznym oznacza umiejętność rozpoznania, oceny i ewentualnej reakcji na ból odczuwany przez inną osobę. Jak wskazują autorzy omawianego raportu, kluczowy w badaniach nad empatią jest pomiar reakcji osób badanych na prezentowane im zdjęcia lub filmy, w których obserwują modeli w sytuacji odczuwanego bólu.

Badacze zwrócili uwagę na to, jaki wpływ wywierają m.in. samoocena, narcyzm, samotność i empatia właśnie na zachowania w mediach społecznościowych.

W raporcie przywołano pracę „The empathy paradox: Increasing disconnection in the age of increasing connection”, w której wskazano jak i dlaczego media społecznościowe przyczyniły się do spadku ogólnej empatii. Po pierwsze, choć mogą one ułatwiać nawiązywanie nowych znajomości i kontaktów z innymi w Internecie, poza wirtualnym światem niekoniecznie może się to przekładać na lepsze umiejętności społeczne. Jednocześnie,  spędzanie czasu w Internecie ogranicza czas spędzony z ludźmi realnie, co sprawia, że umiejętności społeczne, takie jak empatia, stały się „zardzewiałe”. Po drugie, sygnały niewerbalne w interakcjach online są bardzo ograniczone, co może utrudniać empatię. Trudniej jest powiedzieć, jak naprawdę czuje się przyjaciel, nie widząc wyrazu twarzy ani postawy ciała. Po trzecie, wizualna anonimowość w mediach społecznościowych może rozluźnić poglądy ludzi na to, co jest właściwym zachowaniem społecznym. Jednoczesny większy dystans międzyosobowy i fizyczny może powodować ignorowanie uczuć innych i zmniejszanie empatii.

Uzależnienie od portali społecznościowych a empatia. Założenia badawcze

Autorzy badań wzięli na tapetę Facebooka jako SNS najbardziej popularne i reprezentatywne. Przebadanych zostało 919 osób, których zadaniem było wypełnienie kwestionariusza uzależnienia od Facebooka. Wykorzystano 7-stoniową skalę – im wyższe były wyniki, tym większe nasilenie nałogowego korzystania z Facebooka.

Zbadano trzy eksperymenty, w których postawiono konkretne hipotezy:

1. Pierwszy zakładał, że osoby uzależnione od Facebooka będą przejawiały mniejszy poziom empatii emocjonalnej, poznawczej niż osoby nieuzależnione oraz mniejsze różnice w amplitudzie.
2. Drugi eksperyment zakładał zastosowanie manipulacji wewnątrzgrupowej polegającej na informowaniu osoby badanej o grupie osób, która pozytywnie lub negatywnie komentuje jej posty. Założono, że osoby uzależnione od Facebooka będą przejawiały większy poziom empatii emocjonalnej dla członków grupy, która pozytywnie komentuje ich posty i zdjęcia na
   Facebooku niż dla grupy, która nie jest im przychylna. Druga z hipotez zakładała, że osoby nieuzależnione od Facebooka będą odczuwały większą empatię emocjonalną i poznawczą dla zdjęć modeli, którym zadawany jest ból, w porównaniu do zdjęć neutralnych.
3. Trzeci eksperyment zakładał manipulację związaną z primingiem, czyli – w uproszczeniu mówiąc – uprzedzaniem. Osobie badanej zostały pokazane zdjęcia związane z Facebookiem, bólem lub neutralne. Założono, że priming związany z kontekstem bólowym będzie powodował wzrost empatii emocjonalnej oraz poznawczej, natomiast u osób uzależnionych od Facebooka priming związany z tym medium będzie powodował mniejszą empatię poznawczą, podczas oglądania zdjęć związanych z bólem, niż u osób nieuzależnionych od Facebooka.

Wyniki i analiza badań

Autorzy raportu przywołali istniejące w literaturze określenie  „paradoks media-empatia”. Polega on na tym, że narzędzie takie jak Facebook, stworzone m. in. do nawiązywania kontaktów z innymi, może paradoksalnie zmniejszać zdolności do tworzenia relacji. Media społecznościowe mogą ułatwić nawiązanie kontaktu z innymi osobami, ale niekoniecznie wiąże się to ze wzrostem umiejętności społecznych. Zaznaczono (i potwierdzono w ten sposób postawione hipotezy), że podczas kontaktu online, ograniczone są sygnały niewerbalne, co utrudnia odczuwanie empatii. Wykazano wpływ uzależnienia od Facebooka na dynamikę procesu empatii zgodnie z modelem, w którym uzależnienie od portali społecznościowych jest oparte na interakcji czynników osobowo-afektywno-wykonawczych. Co to oznacza? Reaktywność na bodźce związana jest z przedmiotem uzależnienia, a jedną z przyczyn nałogowych zachowań jest dysfunkcjonalne działanie systemu refleksyjnego oraz autonomiczno-afektywngo. Podobnie jak w badaniach dotyczących empatii oraz uzależnienia od Internetu, w których wykazano, że problematyczne korzystanie z Internetu jest negatywnie skorelowane z wymiarem empatii emocjonalnej i poznawczej, wyniki badań przeprowadzonych w niniejszym projekcie również uwzględniają deficyty empatii emocjonalnej i poznawczej u osób uzależnionych od Facebooka.

Źródło:

Raport z projektu badawczego „Czynniki modyfikujące odpowiedź empatyczną u osób uzależnionych od portali społecznościowych”

Fot. Brett Jordan, Unsplash.com