Uzależnienie od pracy w Polsce – wyniki badań

Uzależnienie od pracy zostało uznane za uzależnienie behawioralne, a badania konsekwentnie wykazują jego negatywny związek na funkcjonowanie psychospołeczne. Jednak w wielu krajach, również w Polsce, bardzo niewiele badań dotyczących uzależnienia od pracy opiera się na miernikach opracowanych przy użyciu schematu uzależnień. Niniejsze badanie przeprowadzono właśnie w oparciu o Bergeńską Skalę Uzależnienia od Pracy (BWAS), którą dostosowano do pewnych specyficznych dla naszego kraju zmiennych.

W badaniu wzięło udział 723 polskich pracowników różnych zawodów. Średnia wieku badanych wynosiła 36 lat. Zauważono, że uzależnienie od pracy było istotnie związane z określonymi aspektami pracy (dłuższy czas pracy i stanowiska kierownicze), cechami osobowości (podwyższona neurotyczność) oraz psychopatologią (depresja i nadpobudliwość z deficytem uwagi). Czynnikiem ryzyka uzależnienia od pracy jest również wiek. Rozpowszechnienie uzależnienia od pracy wg skali BWAS wyniosło w badanej próbie 17,4 proc.

Uzależnienie od pracy

Często określane jest również pracoholizmem. Zostało zdefiniowane jako „nadmierne zaniepokojenie o pracę, kierowanie się w pracy niekontrolowaną motywacją i inwestowanie tak dużej ilości czasu i wysiłku w pracę, że prowadzi to do osłabienia innych ważnych obszarów życia. Dane zbierane na przestrzeni lat pokazują, że w ciągu ostatnich dwóch dekad skala uzależnienia od pracy znacznie wzrosła.

Wielu badaczy weryfikuje zróżnicowanie między uzależnieniem od pracy a zaangażowaniem w pracę. Okazuje się, że zaangażowani pracownicy i osoby uzależnione od pracy wkładają w nią porównywalnie dużo czasu i wysiłku. Jednak w przeciwieństwie do osób uzależnionych od pracy, zaangażowani pracownicy mają kontrolę nad zadaniami zawodowymi i prowadzą zrównoważone życie poza pracą.

Na podstawie wcześniej przeprowadzonych badań (7 czynników wg skali BWAS) wskazano następujące podstawowe objawy uzależnienia od pracy:

istotność, ważność pracy (zaangażowanie i zaabsorbowanie pracą);
zmiany nastroju (nadmierna praca prowadząca do wzmocnienia zmian specyficznych dla nastroju);
wydłużenie czasu pracy;
wycofanie się (niekorzystne objawy w przypadku niezdolności do pracy);
konflikty interpersonalne z powodu nadmiernego obciążenia pracą lub na tle zawodowym;
nawrót choroby (powrót do nadmiernej pracy po zakończeniu okresu normalnej, kontrolowanej pracy);
problemy wynikające z nadmiernej pracy.

Co więcej, uzależnienie od pracy jest również związane z czasem spędzonym na pracy. Wpływ na nie mają także kluczowe cechy osobowości. Wykazano również, że uzależnienie od pracy jest odwrotnie proporcjonalne do jej wydajności.

Większą część grupy badanej stanowiły kobiety. Wszystkie dane oparto na samoopisie, co obarczone jest pewnymi słabościami. Użyto ponadto tylko jednej skali badawczej. Niemniej jest to pierwsze badanie mające na celu zbadanie wiarygodności BWAS w języku polskim. To również drugie badanie (światowe) sprawdzające związek pomiędzy uzależnieniem od pracy a ADHD.

Wyniki badań w Polsce

Ich celem była adaptacja BWAS na język polski i sprawdzenie trafności skali na dużej próbie polskich pracowników z szerokiego wachlarza zawodów. Wyniki polskich badań pokrywają się z poprzednimi, prowadzonymi w innych krajach.

Skala BWAS jest narzędziem wiarygodnym i ważnym. Osoby poddane próbie badawczej odniosły się do mierzonych czynników. Wśród polskich respondentów odsetek osób na stanowiskach kierowniczych był wysoki, a przy wyższym wykształceniu zmienne, które są jednocześnie związane z uzależnieniem od pracy, są czytelniejsze.

Zauważono, że uzależnienie od pracy może być bardziej powszechne w Polsce, w porównaniu z Norwegią czy innymi krajami zachodnimi, ze względu na charakterystykę polskiego rynku pracy (tj. wysokie wymagania wobec pracowników i niestabilność zatrudnienia).

Z uzależnieniem od pracy właściwie kojarzono godziny pracy i stanowisko kierownicze, co jest spójne z wnioskami wysuniętymi z poprzednich badań. Chociaż czas spędzony na pracy nie jest sam w sobie kryterium określającym uzależnienie od pracy, osoby uzależnione spędzają więcej czasu na pracy. Również więcej osób uzależnionych występuje wśród tych, którzy pełnią funkcje kierownicze. Jednak uzależnienie od pracy było niezwiązane z wiekiem i wykształceniem.

Uzależnienie od pracy jest także powiązane z neurotyzmem. Tak jak we wcześniejszych badaniach, związek między stabilnością emocjonalną a uzależnieniem od pracy jest widoczny. Badania sugerują również, że neurotyczność jest predyktorem w czasie nasilania się objawów uzależnienia od pracy. Ekstrawersja, intelekt, wyobraźnia, ugodowość i sumienność nie są z kolei związane z uzależnieniem od pracy, co jest zgodne z niektórymi wcześniejszymi badaniami.

Uzależnienie od pracy jest także związane z ADHD, co pozwoliło postawić kolejną hipotezę, że dla niektórych może być sposobem na zrekompensowanie objawów ADHD. Uzależnienie od pracy jest również powiązane z depresją. Według danych, dwa razy częściej diagnozuje się depresję u osób uzależnionych od pracy, niż u osób nieuzależnionych.

Źródło:

Paweł Atroszko, Ståle Pallesen, Mark D Griffiths, Cecilie Schou Andreassen, „Work addiction in Poland: adaptation of the Bergen Work Addiction Scale and relationship with psychopathology”, 2017

Fot. Scott Graham, Unsplash.com