Nałogowe zachowania studentów uzależnionych od seksu
Pojęcie uzależnienia od seksu zostało wprowadzone do literatury przedmiotu niespełna 10 lat temu. Według Patricka Carnesa [1] oznacza ono patologiczną relację, w której dominują zachowania, mające na celu zmianę nastroju. Jennifer Schneider [2] twierdzi natomiast, że można mówić o uzależnieniu, jeśli zachowania seksualne mają charakter kompulsywny, a przy tym są kontynuowane pomimo dotkliwych konsekwencji. Uzależnieni od seksu mają tendencję do seksualizowania ludzi, sytuacji i szukania seksualnych podtekstów w wypowiedziach innych. Dla rozumienia i leczenia kompulsywnych zachowań seksualnych użyteczny okazał się model, odwołujący się do psychologicznych mechanizmów uzależnień.
Głównym celem przeprowadzonych badań było określenie cech charakterystycznych dla autoportretu psychicznego studentów przejawiających nałogowe zachowania seksualne. Badaniami objęto 180 studentów pięciu lubelskich uczelni: Akademii Medycznej, Akademii Rolniczej, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Politechniki Lubelskiej, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, mieszkających głównie w domach akademickich. W celu wyłonienia osób przejawiających nałogowe zachowania seksualne zastosowano Kwestionariusz Badania Związków Intymnych, skonstruowany na użytek tych badań własnych i zawierający twierdzenia, pozytywna odpowiedź na które może być symptomem uzależnienia. Za osoby przejawiające nałogowe zachowania seksualne uznano takie, które uzyskały 9 i więcej punktów (takich osób było 32), na brak nałogowych zachowań seksualnych wskazywał wynik 2 i mniej punktów (45 osób).
Osoby przejawiające nałogowe zachowania seksualne oraz osoby bez takich zachowań tak samo często zgadzały się jedynie z twierdzeniem: „Angażowanie się w seks to mój sposób na ucieczkę przed problemami i radzenie sobie z nimi”. Na pozostałe 25 twierdzeń studenci uzależnieni od seksu udzielali istotnie częściej pozytywnych odpowiedzi. Prawie 90% osób uzależnionych od seksu snuło fantazje na temat przeszłych lub przyszłych doświadczeń seksualnych, jak również wplatało w rozmowy szczegóły seksualne lub „pikantne” kawały. Opowiadało historie o podtekście seksualnym i używało określeń o zabarwieniu seksualnym w rozmowach z innymi 78.1% badanych, mieli oni również miało wrażenie, że ich pragnienia seksualne są silniejsze od nich. Wśród studentów uzależnionych od seksu 3/4 wyszukiwało seksualne momenty w TV, filmach czy literaturze. Prawie 70% twierdziło, że aktywność seksualna wpływa negatywnie na ich życie duchowe, a 65.5% nie chce, żeby ktokolwiek wiedział o niektórych ich zachowaniach seksualnych. Połowie uzależnionych zdarzało się odczuwać przymus uprawiania seksu, a prawie połowa (46.9%) wchodziła w inne relacje podczas trwania stałego związku. Przyznało, że uprawiało seks w niewłaściwym miejscu, niewłaściwym czasie lub z ludźmi, którzy im nie odpowiadali, 43.8% badanych, jak również zdarzało im się czynić wobec innych seksualne propozycje lub gesty, które mogły ranić ich uczucia. Taki sam odsetek odwiedzał też strony internetowe o tematyce erotycznej, podczas gdy nikt z badanych bez nałogowych zachowań nie odpowiedział pozytywnie na te twierdzenia.
Ponadto nikt z grupy nieuzależnionych nie deklarował chęci zmiany swoich zachowań seksualnych, podczas gdy w grupie uzależnionych taką chęć wyraziło aż 40.6% studentów. Ograniczać swoją aktywność seksualną próbowało 37.5% osób przejawiających nałogowe zachowania seksualne, a 34.4% odczuwało pustkę po akcie seksualnym. Tyle samo przyznało, że wymuszali na kimś aktywność seksualną oraz czuli się poniżeni swoimi zachowaniami seksualnymi. Ponad 28% osób uzależnionych od seksu sądzi, że istotą miłości jest utrzymywanie stosunków seksualnych, a u 1/4 z nich aktywność seksualna negatywnie wpłynęła na wywiązywanie się z obowiązków; osoby te miały wrażenie, że gdyby nie nadmierne zaangażowanie w zachowania seksualne mogłyby osiągnąć więcej (w grupie bez nałogowych zachowań seksualnych nikt nie zgodził się z tym twierdzeniem). Prawie 22% spotkało się ze skargami znajomych na ich zachowania seksualne. Osoby nie przejawiające nałogowych zachowań seksualnych twierdziły, że nie nawiązywały wielu relacji seksualnych jednocześnie, podczas gdy w grupie osób uzależnionych przyznało się do tego 18.8% studentów. Spośród przejawiających nałogowe zachowania seksualne 12.5% osób przyjmowało narkotyki, żeby zwiększyć intensywność przeżyć seksualnych, a prawie 9.4% nawiązywało stosunki seksualne ze względu na korzyści materialne. Nikt z grupy bez nałogowych zachowań nie zgodził się z tymi twierdzeniami.
Sposób udzielania odpowiedzi przez osoby uznane za uzależnione od seksu w Kwestionariuszu Badania Związków Intymnych świadczy o tym, że przejawiane przez nich zachowania spełniają kryteria uzależnienia według DSM IV. Możemy bowiem mówić o przymusie podejmowania określonych zachowań, kontynuowaniu ich pomimo negatywnych konsekwencji oraz poświęcaniu im coraz większej ilości czasu, uwagi i energii.
Wyniki badania dwóch skrajnych grup poddano głębszej analizie m.in. pod względem obrazu siebie. Szczególnie ważnym okresem dla rozwoju obrazu własnej osoby, inaczej autoportretu psychicznego, jest wczesna młodość. Jakość przeżywania w tym okresie swojej seksualności w istotny sposób decyduje o tym, jak młoda osoba spostrzega siebie. Wszelkie negatywne doświadczenia związane ze sferą seksualną ujemnie wpływają na kształtowanie się autoportretu psychicznego, hamując rozwój dojrzałej postawy wobec siebie i świata oraz dezorganizując sferę kontaktów interpersonalnych.
Podstawą określenia cech, charakterystycznych dla obrazu własnej osoby studentów przejawiających nałogowe zachowania seksualne, był wynik w Teście Przymiotnikowym ACL-37 Harrisona G. Gougha i Alfreda B. Heilbruna, zaś Kwestionariusz Badania Związków Intymnych pozwolił wyodrębnić dwie skrajne grupy: studentów uzależnionych od seksu oraz studentów nie przejawiających nałogowych zachowań seksualnych.
Przeprowadzone badania pozwalają stwierdzić, że obraz siebie osób przejawiających nałogowe zachowania seksualne różni się znacznie od tego obrazu siebie osób nieuzależnionych. W samoocenie tych pierwszych widoczne jest znaczne nasilenie krytycyzmu wobec własnej osoby, czego przejawem jest m.in. istotnie częstszy wybór negatywnych określeń, używanych do opisu siebie. Osoby uzależnione od seksu cechuje istotnie niższy nastrój, są pełne wewnętrznych sprzeczności i niepokoju o przyszłość. Łatwiej załamują się pod wpływem napotykanych trudności i gorzej radzą sobie ze stresem oraz urazowymi przeżyciami. Unikają sytuacji, które wiążą się z bezpośrednią konfrontacją, gdyż nie potrafią sprostać wymaganiom związanym z dorosłym życiem. Zadowolenia poszukują w marzeniach, a nie w podejmowaniu rzeczywistych działań.
W zakresie kontaktów interpersonalnych odznaczają się ambiwalentną postawą w stosunku do innych i unikają wchodzenia w bliższe relacje. Nie czują potrzeby zrozumienia i głębszego analizowania własnych zachowań oraz motywów działań innych ludzi. Odznaczają się niższym poziomem wglądu w motywy własnych zachowań, często też nie są dla nich jasne motywy zachowań innych ludzi. Mają trudności w spełnianiu oczekiwań, które pojawiają się w relacjach międzyludzkich oraz istotnie rzadziej angażują się w zachowania mające na celu wspieranie drugiego człowieka oraz przynoszące korzyść innym. Cechuje je mała odporność na presję społeczną i są niezadowolone ze swojej sytuacji.
Jeżeli chodzi o sytuacje zadaniowe, odznaczają się tendencją do porzucania podjętych działań oraz wykazują mniejszą zdolność do wytrwałej i planowej pracy, ukierunkowanej na osiąganie odległych i trudnych celów. W działaniu oczekują szybkich zmian i natychmiastowej gratyfikacji. Lubią łamać zasady i odrzucać narzucone im ograniczenia. Mają raczej wąskie zainteresowania. Z trudem przychodzi im podejmowanie działań, które wymagają wytrwałości i samodyscypliny oraz w mniejszym stopniu jest dla nich charakterystyczny sposób funkcjonowania właściwy dorosłym, polegający na działaniu logicznym i adekwatnym do wymagań rzeczywistości.
Niewątpliwie jedną z przyczyn ukształtowania się u tych osób negatywnego obrazu własnej osoby jest uzależnienie. Nałóg naraża na ciągłe frustracje z powodu niespełnienia oczekiwań społecznych i zmusza do walki z jego konsekwencjami. Badani nie potrafią radzić sobie ze stresem w sposób skuteczny, tzn. poprzez zmianę sytuacji, ale próbują łagodzić swój dyskomfort i regulować uczucia za pomocą nałogowych zachowań. Powoduje to utratę kontaktu z rzeczywistością, a przez to możliwości adekwatnego reagowania na nią. Negatywnie na obraz własnej osoby wpływają także konsekwencje zachowań nałogowych. Uzależnieni istotnie częściej angażują się w działania, które szkodzą im lub krzywdzą innych, są źródłem, „zmuszając” do działania wbrew własnej hierarchii wartości.
Autoportret osoby uzależnionej od seksu nie tworzy względnie stabilnej i zintegrowanej całości. Niewątpliwie wpływa to dezorganizująco na podejmowane przez nią działania i uniemożliwia odpowiednie reagowanie na rzeczywistość, zwłaszcza w sferze relacji z innymi ludźmi.
[1] Patrick Carnes: Od nałogu do miłości. Jak wyzwolić się z uzależnienia od seksu i odnaleźć prawdziwe uczucie. Media Rodzina, Poznań 2001.
[2] Jennifer P. Schneider: How to recognize the signs of sexual addiction (2003). www. jenniferschneider.com/articles/recognize.html.
Anna Zaborska
Rok: 2004
Czasopismo: Świat Problemów
Numer: 3