Kompetencje cyfrowe młodzieży w Polsce

„Cyfrowi tubylcy” to określenie użyte w odniesieniu do dzisiejszej młodzieży przez autorów badania „Kompetencje cyfrowe młodzieży w Polsce”. Użyte jednak ze znakiem zapytania. Powszechnie uważa się, że skoro nastolatki tyle czasu spędzają przy komputerze, to świetnie posługują się internetem, a wychowani w czasach analogu dorośli mogą tylko pomarzyć o podobnej biegłości. W świetle przeprowadzonych badań okazuje się, że kwestia jest bardziej złożona.

Młodzież w wieku 14-18 lat rzeczywiście traktuje internet jako swoje naturalne środowisko. Sieć służy do realizacji wielu celów: do zdobywania wiedzy, rozwijania zainteresowań, nawiązywania i utrzymywania kontaktów towarzyskich, rozrywki. Czyli wszystkiego, czego młodzież poprzednich pokoleń szukała w „realu”. Aż 71 % ankietowanych nie wyobraża sobie życia bez internetu. Prym wiedzie portal społecznościowy Facebook –  88% badanych nastolatków ma na nim konto, a 62 % deklaruje, że wchodzi na nie codziennie. Facebook to „cyfrowe podwórko”, miejsce spotkań przyjaciół, dzielenia się smutkami i radościami, odrabiania lekcji. Internet pomaga też kształtować osobowość nastolatków. Jest przestrzenią, gdzie młodzi ludzie z jednej strony zaspokajają potrzebę afiliacji, przynależności do grupy rówieśniczej (potwierdza to 62% respondentów, a 75% deklaruje, że w sieci znajduje osoby o podobnych poglądach), z drugiej – zaznaczają swoją indywidualność, odrębność (65% nastolatków deklaruje, że korzystanie z sieci „zapewnia im osobistą przestrzeń”, 44% respondentów postrzega  internet jako miejsce, gdzie „mogą się wyróżnić oraz być innym niż wszyscy”).

Dostęp do internetu nie jest już problemem, ograniczenia w korzystaniu z sieci  rodzi bariera językowa, co jest nieco zaskakujące zważywszy na fakt, że młode pokolenie uczy się języków obcych wcześniej i intensywniej niż pokolenie ich rodziców. 93% badanych nastolatków deklaruje znajomość j. angielskiego, 35% j. niemieckiego. Mimo to tylko 8% regularnie korzysta z obcojęzycznych stron internetowych, a jedynie 36% deklaruje, że w ogóle na nie wchodzi.

Niezależnie od tego, jak często osoby we  grupie wiekowej 14-18 lat korzystają z sieci,  postrzegają siebie jako biegłych użytkowników nowych technologii. Badani wysoko oceniają swoje kompetencje w rożnych aspektach: 84% dobrze lub bardzo dobrze ocenia swoje umiejętności  w zakresie obsługi internetu, 80% – obsługi komputera i wyszukiwania informacji w internecie, 67% –   tworzenia i edytowania tekstów, 64% – unikania związanych z używaniem sieci zagrożeń, 58% – oceny wiarygodności informacji, 51% – tworzenia prezentacji.

Okazuje się jednak, że optymistyczne wyobrażenie na temat własnych kompetencji i umiejętności nie zawsze idzie w parze z codzienną praktyką. W badaniu wzięto pod uwagę kilka kryteriów –  umiejętność obsługi narzędzi cyfrowych i aplikacji internetowych, łatwość wyszukiwania informacji czy weryfikowania ich wiarygodności. Dane są zaskakujące. Tylko 25% nastoletnich respondentów używa  programów do edycji zdjęć, 10% – do edycji muzyki, 9% – do edycji materiałów video. Zaskakuje fakt, że, w świetle badań, 66%  użytkowników internetu w wieku 14-18 lat nie tylko nie korzysta z tego typu narzędzi, ale nawet ich nie zna.

Jak wygląda sytuacja z wyszukiwaniem informacji w internecie? Mogło by się wydawać, że wobec powszechności korzystania z sieci podczas odrabiania zadań domowych, młodzi ludzie korzystają z nowoczesnych technologii sprawnie i rutynowo. Tak też twierdzą – że wyszukiwanie informacji nie sprawia im kłopotów. Autorzy badania przypuszczają jednak, że znalezienie odpowiedzi na pytania bardziej skomplikowane mogłoby sprawić młodzieży problem. W trakcie badania okazało się, że  tylko 2% młodych internautów  spontanicznie posługuje się operatorami logicznymi, pozwalającymi sprawnie odnaleźć precyzyjne informacje.  Weryfikowanie wyszukanych danych to kolejny problem, czy raczej brak dostrzegania problemu przez część młodzieży. Badani wykazywali się różnym poziomem zaufania co do wiarygodności znalezionych w sieci informacji. 65 % uznaje je za pewne i wiarygodne, ale 79% potwierdza jeszcze w innych źródłach (24 % – w innych miejscach w sieci, tylko 15% w książkach i encyklopediach). 21% spośród badanych osób informacji  wyszukanych w sieci nigdzie nie sprawdza i nie potwierdza.

Młode pokolenie traktuje zdobywanie wiedzy za pomocą internetu za rzecz oczywistą, tak jak pokolenie ich rodziców  za naturalne uznawało korzystanie z tradycyjnych bibliotek. Dorośli oczywiście też z nowoczesnych technologii korzystają, jednak znacznie gorzej niż młodzież oceniają swoje “cyfrowe” kompetencje.

Dobrze lub bardzo dobrze ocenia swoje umiejętności w zakresie obsługi komputera 41% badanych dorosłych, w zakresie wyszukiwania informacji w internecie – 38 %, przy tworzeniu tworzenia i edytowaniu tekstów – 31%, unikaniu związanych z używaniem sieci zagrożeń  – 28%, ocenie wiarygodności informacji  – 35 %, tworzeniu prezentacji – 21%, wyszukiwaniu informacji – 44%. Rodzice nie czują się pewnie co do własnych umiejętności w zakresie posługiwania się internetem i nowoczesnymi technologiami. Sądzą, że nie są w stanie pełnić roli przewodników dla swoich dzieci w tym obszarze. Trzy czwarte rodziców (76%) ocenia swoje kompetencje cyfrowe niżej niż kompetencje swoich dzieci. Tylko 3% dorosłych respondentów potwierdziło, że doradza nastolatkom jak korzystać z komputera i internetu.

Niezależnie od tego, na ile trafnie rodzice oceniają poziom swoich kompetencji, jest jeszcze szkoła i obowiązkowe lekcje informatyki. Opinie co do ich przydatności w edukacji cyfrowej młodzieży są podzielone. 57% nastoletnich  internautów informacje zdobyte w szkole uznaje za użyteczne, 52% wykorzystuje je w praktyce i potwierdza, że nauczyciele informatyki zachęcają ich do używania internetu podczas nauki. Ale jest też grupa uczniów, która nie widzi dla siebie żadnej korzyści z uczestnictwa w szkolnych lekcjach informatyki – to 16% spośród badanych. Natomiast 20% respondentów twierdzi, że nauczyciele nie polecają internetu jako źródła poszukiwania wiedzy.

Młodzież ma swoje zdanie na ten temat. Uważa,  że sieć to dla nich główne źródło informacji podczas nauki i odrabiania lekcji (60%), że nauka bez internetu byłaby dużo trudniejsza (72% badanych). Internet  to także narzędzie do łączenia nauki z pracą zespołową – 50% nastoletnich internautów korzysta ze zdobyczy technologii przy grupowym odrabianiu zadań domowych.

Wygląda na to, że zwiększanie kompetencji cyfrowych jest procesem nieuniknionym, a wkrótce może stać się koniecznością jeśli będziemy chcieli dostać pracę i ją utrzymać. W badaniu zwraca się uwagę na dane szacunkowe, zgodnie z którymi „do 2015 r. 90% miejsc pracy będzie wymagało przynajmniej podstawowego poziomu umiejętności cyfrowych, a ponad 60% uczniów dziś rozpoczynających edukację będzie pracowało w zawodach jeszcze nie istniejących (wg Digital Agenda for Europe Scoreboard 2012)”.

Opracowanie Paulina Ilska

Badanie „Kompetencje młodzieży w Polsce” zostało zrealizowane w dniach 12-30 sierpnia przez TNS Polska na zlecenie Orange Polska na losowej, reprezentatywnej próbie 600 osób w wieku 14-18 lat. Jednocześnie przeprowadzano wywiady z dziećmi oraz jednym z rodziców. Wywiady realizowano w gospodarstwach domowych posiadających dostęp do internetu.