Internet, jako źródło kontaktów interpersonalnych

We współczesnym świecie Internet pełni dominującą rolę w procesie komunikacji, dzięki łatwości, z jaką można nawiązywać relację międzyludzkie.

Człowiek pozbawiony możliwości komunikacyjnych nie miałby szans na przetrwanie. Ludzkość od zawsze związana jest z różnymi formami interakcji, co sprawia, że jej członkowie są częścią społeczności. Coraz szybciej postępująca komunikacja interpersonalna w systemie komputerowym sprawia, że komunikat sieciowy, jest niezastąpioną metodą podtrzymywania stosunków między jednostką a światem zewnętrznym.

Jak pisze Derrick de Kerchove „Komunikacyjność jest tak samo rzeczywistym stanem człowieka, jak kolektywność czy indywidualność. Jest to ten ulotny stan, który ma miejsce w rozmowie lub współpracy, co najmniej dwóch kontaktujących się ze sobą osób. Sieć, jako medium otwarte par exellence, jest technologią wchodzącą na przeciw tej naturalnej formie ludzkiej aktywności, jaką jest interakcja”. Multimedia zmniejszają ograniczenia związane z czasem i przestrzenią, dzięki czemu dotychczasowe bariery komunikacyjne nie stanowią przeszkody[1] , „Komunikat multimedialny – to komunikat integrujący różne media poprzez wykorzystanie wspólnej bazy, która pozwala realizować interakcję komunikacyjną. (…) Medialna komunikacja sieciowa stanowi nową jakość procesu komunikacji.”[2] Człowiek, jako istota społeczna, od zawsze dążył do nawiązywania, rozwijania, pogłębiania kontaktów interpersonalnych z innymi ludźmi, przy jednoczesnym pokonywaniu bariery przestrzennej. Efektem poszukiwań nowych możliwości komunikacyjnych, jest pojawienie się narzędzi umożliwiających zniesienie wszelkich ograniczeń, dzięki którym relacje nie wymagają bezpośredniego kontaktu[3] . „Pośrednia komunikacja interpersonalna (zwana wymiennie zapośredniczoną) to każda interakcja dwóch osób posługujących się środkiem przekazu w celu dokonania ograniczeń czasowo – przestrzennych. Pomiędzy komunikujące się strony wkracza określony środek techniczny, stając się integralnym elementem procesu komunikacji, jako że decyduje o ilości i jakości przepływających informacji oraz kształtuje stosunek pomiędzy uczestnikami.”[4] . Rewolucja, jaka nastąpiła w procesie komunikacji dała początek powstaniu cywilizacji określanej mianem informacyjnej. Dzięki rozwijającym się technologiom człowiek ma bogaty wachlarz możliwości, jednak nieustannie musi pamiętać o podnoszeniu jakości swoich umiejętności i kompetencji informacyjnych.[5] Aktualnie treść w chwili umieszczenia jej w cyberprzestrzeni traci przynależność do swego autora. Osoba będąca odbiorcą komunikatu, interpretuje tekst wedle własnego uznania, nadając mu często nowe znaczenie, przez co staje się w ten sposób jego twórcą. Możliwość wprowadzania licznych zmian w powstały już tekst sprawia, iż każdy jest zarówno nadawcą, jak i odbiorcą treści.[6] W Sieci kreowany, jest taki model komunikacji międzyludzkiej, gdzie funkcje czytelnika i pisarza mogą występować zamiennie, w zależności od odbioru i rozumienia danego komunikatu.[7] „Takie ujęcie czyni z konsumenta prosumenta, kogoś na kształt wreadera. ”[8] Pojęcie wreader, wywodzi się ze związku wyrazów writer i reader, co jest tłumaczone, jako pisarz oraz czytelnik treści w jednej osobie.[9] Od lat 90. XX wieku do dzisiaj toczony jest spór dotyczący społecznych funkcji Internetu. Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie czy medium to determinuje powstawanie nowych grup, czy wiedzie do odosobnienia, odcięcia od świata rzeczywistego i rezygnacji z rozmaitych form aktywności poza cyberprzestrzenią. Howard Rheingold w swej pracy pt. „Virtual Communites” broni poglądu, że znajomości nawiązane w sieci często przeradzają się w głębsze przyjaźnie realizowane poza światem on – line, które opierają się na wspólnie wyznawanych wartościach i pasjach.[10] „Witrualną wspólnotę na ogół rozumie się, jako samodefiniującą się, elektroniczną część interaktywnej komunikacji, zorganizowaną wokół podzielanych zainteresowań lub celów, chociaż niekiedy komunikacja staje się celem samym w sobie.”[11] Relacje nawiązywane w Internecie znacznie różnią się od tych, mających miejsce na gruncie rzeczywistości. „Specyficzne cechy internetowej komunikacji oparte o aprzestrzenność, asynchroniczność, acielesność, astygmatyczność oraz anonimowość wprowadzają kontakty międzyludzkie w nowe obszary.”[12] Wymienione właściwości współczesnych interakcji prowadzą do sytuacji, kiedy kontakty międzyludzkie staną się zapośredniczone oraz zdepersonalizowane, gdyż celem będzie nawiązanie znajomości, często bez znaczenia, kto jest odbiorcą wysyłanych treści.[13] Na pytanie, czym w obecnych czasach jest komunikacja M. Castells odpowiada : „Jest to system, w którym sama rzeczywistość ( tzn. materialna symboliczna egzystencja ludzi) jest całkowicie schwytana, w pełni zanurzona w wirtualnym układzie obrazów(…)”[14] Aktualnie proces porozumiewania się oparty jest na obecności lub nieobecności w Sieci, a jedynie status on – line pozwala na komunikowalność i uspołecznienie treści. „Wszystkie inne przekazy są redukowane do indywidualnych wyobrażeń lub do coraz bardziej marginalizowanych subkultur utrzymujących kontakty twarzą w twarz.”[15] Wirtualna przestrzeń jest odzwierciedleniem rzeczywistej. Dziś Internet pozwala użytkownikom na wykonywanie wszystkich form aktywności, które niegdyś możliwe były jedynie do zrealizowania osobiście. Konsumenci w Sieci nawiązują znajomości, prowadzą rozmowy, przekazują pocztę. „Internet oferuje swoim odbiorcom pokoje rozmów, kafejki, gdzie odwiedzają poszczególne pomieszczenia i spotykają innych ludzi.”[16]

Sieć, dzięki interaktywności pozwala na komunikację dostosowaną do wymagań i zapotrzebowania konsumentów.[17] Użytkownicy uzyskują połączenia z innymi osobami korzystając z następujących możliwości komunikacyjnych:
v) 1:1 – pojedyńcza, indywidualna osoba może zrealizować komunikację do innej indywidualnej osoby;
w) 1:n – jedna osoba może się zwrócić do wielu osób;
y) m:n – wiele osób zwraca się do wielu osób.[18]

Wojciech Kojas analizując specyfikę komunikacji interpersonalnej za pośrednictwem Sieci wyróżnia następujące funkcje wypowiedzi językowych:

informatywną – przekazywanie wiadomości;
ekspresywną – wyrażanie swoich stanów;
imprezywną – wywołanie w odbiorcy pewnych stanów nie czysto poznawczych;
performatywną – ustanawianie pewnych faktów lub związków przez same wypowiedzi;
fatyczną – nawiązywanie, podtrzymywanie lub zakończenie kontaktu.[19]

Komputerowa komuunikacja za pośrednictwem Internetu determinuje zmiany w tworzeniu relacji społecznych, umożliwia nawiązywanie kontaktów innych niż face to face. Można odróżnić dwie formy interakcji: nierównoczesną jaką jest list bądź e- mail oraz równoczesną jak czat czy wideokonferencja. Obydwie możliwości pozwalają jednostce na pokonanie wszelkich barier komunikacyjnych, dzięki czemu internauci chętniej nawiązują relacje z użytkownikami, z którymi nie łączy ich osobista znajomość. „W przypadku zanonimizowanej i poddawanej pseudonimizacji komunikacji internetowej zanika tradycyjny (stale towarzyszący komunikacji pomiędzy cieleśnie obecnymi), wiążący charakter komunikacji. Na czatach czy grupach dyskusyjnych, które kształtują większość wyobrażeń o wspólnotach wirtualnych, odnajdują się wzajemnie różnego rodzaju grupy, które łączą wspólne zainteresowania. ”[20]

Internet, dzięki otwartości oraz nieustannemu rozwojowi umożliwia powstawanie nowych technologii komunikacyjnych, które dostosowują się do wybranych środowisk społecznych. Każda grupa konsumentów posiada cechy charakterystyczne dla jej funkcjonowania w środowisku internetowym, począwszy od motywacji poprzez zaspakajane potrzeby, aż do specyficznych relacji zachodzących pomiędzy użytkownikami.[21] Sieć dysponuje szerokim wachlarzem usług komunikacyjnych dostosowanych do wieku, wymagań i preferensji internautów. Jednym z pierwszych środków umożliwiających porozumiewanie się jest poczta elektroniczna, obecnie używana najczęściej do komunikacji o charakterze formalnym pomiędzy starszymi użytkownikami. Listy i fora dyskusyjne są płaszczyzną, na której rozmowy dotyczą tematów z konkretnych dziedzin. Wszyscy odbiorcy mają możliwość wglądu i odpowiedzi na posty wysyłane przez innych użytkowników. Osoby aktywnie uczestnicząc w dyskuscjach pełnią określone role, a taże tworzą normy, których realizowanie obowiązuje wszytsktkich użytkowników. Znaczna ilośc czasu poświęcona na dyskusje internenowe sprawia, że ludzie często odbiegają od głównych tematów forum, dzieląc osobistymi sprawami i poruszając problemy dnia codziennego, co prowadzi do głębokiego zaangażowania emocjonalnego w uczestnictwo w grupie.[22] Internet Relay Chat , w języku polskim tłumaczony jako pogawędka, jest systemem umożliwiającym komunikację między konsumentami, dzięki zastosowaniu tekstu pisanego. Słownik pojęć i tekstów kultury podaje następującą definicję czatu „Gatunek internetowy, rodzaj dyskusji, którą mogą za pośrednictwem internetu prowadzić uczestnicy grupy dyskusyjnej. Dzięki systemowi, podłączeni do kanału użytkownicy mogą na ekranach swoich komupterów śledzić wypowiedzi innych i odpowiadać na nie. Cechą charakterystyczą czatu jest możliwość jednoczesnego łączenia wielu wątków.”[23] Użytkownicy mają możliwość komunikowania się prywatnego lub na kilku kanałach tematycznych z dowolną liczbą osób. Każdy kto chce wejść do społeczności musi wybrać pseudonim, tak zwany nick, który pozwoli innym rozpoznanie danego internauty. Forma rozmów na czacie przypomina wywiady, gdyż zazwyczaj składają się z pytań i udzielanych na nie odpowiedzi. Użytkownicy chcąc nadać swoim wypodziom walor emocjonalny stosują tak zwane emotikony, czyli znaki graficzne obrazujące dany nastrój. Język stosowany podczas rozmów na czacie w odróżnieniu od postów z for internetowych bliski jest rozmowie prowadzonej twarzą w twarz. Obecnie komunikacja wzbogadzana zostaje obrazem z kamery, dzięki czemu istnieje możliwość widzenia osoby, z którą w danym momencie odbywa się konwersacja. Internauci korzystający z czatów komunikują się publicznie na konkretnych kanałach tematycznych bądź wybierają partnera do rozmów prywatnych, w tak zwanych diadach.[24] Aktualnie najpopularniejszym rozwiązaniem umożliwiającym internetową komunikację są aplikacje typu Gadu Gadu bądź Tlen, które umożliwiają natychmiastową wymianę wiadomości w czasie rzeczywistym. Aby można było korzystać z narzędzi konieczna jest rejestracja. Aktywowanie konta pozwala na upublicznienie informacji na nasz temat w katalogu.[25] Użytkownicy komunikatorów podają wykaz osób, z którymi zamierzają być w kontakcie. System informuje internautę, który ze znajomych z listy jest w tym momencie aktywny w Sieci.[26] Komunikatory, umożliwiają osobą korzystającym sygnalizowanie innnym o swojej obecności, poprzez ustawianie statusów : dostępny lub zaraz wracam. Ponadto użytkownicy mogą wpisywać krótkie informacje dotyczące swych doświadczeń, towarzyszących emocji, a także komentować aktualne wydarzenia. [27]

Pomimo wielu badań dotyczących problematyki komunikacji w Internecie, naukowcy wciąż nie potrafią jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, jaki wpływ ma Cyberprzestrzeń na jakość relacji interpersonalnych. Jedna grupa badaczy dowodzi, iż rozmowy za pośrednictwem Sieci charakteryzują się płytkością i znikomym zaangażowaniem, natomiast pozostali powołują się na empiryczne dowody, że technologie komunikacyjne sprzyjają zacieśnieniu oraz podtrzymywaniu znajomości z innymi. Badania przeprowadzone przez Nie i Erbringa w 2000 roku podają, iż użytkownicy Internetu przekadają surfowanie w Sieci ponad rozmowy z bliskimi, zaangażowanie sprawami domowymi oraz aktywność w środowisku społecznym. Autorzy wnioskują, że medium może spowodować izolację oraz brak zainteresowania życiem poza wirtualną przestrzenią, „(…) gdyż po pierwsze, doświadczenia w świecie wirtualnym wydają się być rzeczywiste, zwłaszcza jeśli są to doświadczenia społeczne. Po wtóre, doświadczenia dostarczane przez świat wirtualny mogą być bardziej pociągające, a po trzecie, uczestnikom może wydawać się, że są one w stanie zaoferować jednostce więcej niż doświadczenia świata realnego.[28] Z badań przeprowadzonych przez Sherry Turke wynika, iż użytkownicy mimo posiadania dużej liczby internetowych znajomych nie są związani z nimi trwałą relacją. Kontakty nawiązywane drogą sieciową wymagają jednak poświęcenia znacznej ilości czasu oraz energii, co powoduje osłabienie więzi interperosnalnych w realnym życiu a w efekcie prowadzi do osamotnienia. Człowiek, dzięki możliwości zapośredniczonej komunikacji stał się bardziej leniwy. Sprawy ważne, intymne załatwia za pomocą komunikatorów, gdyż takie roziwiązanie jest prostsze, wygodniejsze, badziej bezpieczne.[29] Odmienne stanowisko na ten temat prezentuje La Rose, który na podstawie własnych badań wnioskuje, że używanie internetu, jako środka komunikacji powoduje u jednostek poczucie wsparcia społecznego. Badacz odpowiada się za tym, iż konwersacje poprzez sieć są doskonałym sposobem na zaciśnienie relacji interperosnalnych.[30] Ponadto internetowe technologie komunikacyjne stanowią dla jednostek nie umiejących odnaleźć się w świecie realnym jedyną alternatywę uzewnęrznienia. Dzięki społecznością mają możliwość znalezienia grupy, z którą będą się identyfikować.

Podsumowując, komunikacja za pośrednictwem Internetu odgrywa bardzo ważną rolę w procesie interakcji pomiędzy ludźmi. Sprawia, że miejsce i czas przestają stanowić przeszkodę, bliskość fizyczna nie jest podstawowym elementem relacji. Coraz więcej obszarów życia codziennego przenika do cyberprzestrzeni, a granice między rzeczywistością, a światem wirtualnym staje się coraz cieńsza.[31] Idąc za słowami Marshalla McLuhana, iż „maszyna zmieniła nasze wzajemne relacje i nasz stosunek do samych siebie”[32] , można stwierdzić, że Internet zrewolucjonizował kontakty między ludźmi. Można się spodziewać, że „ stosunki międzyludzkie coraz częściej cechować będzie zapośredniczenie, duże dystanse przestrzenne, sieciowy indywidualizm oparty o indywidualne wybory jednostki[33] . Nierozwiązany jednak pozostaje konflikt pomiędzy badaczami, dotyczący skutków komunikacji internetowej, na jakość więzi personalnych. Mimo licznych badań dotyczących wpływu komunikacji internetowej na relacje międzyludzkie, literatura nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie czy sieć doprowadzi do spłycenia kontaktów interpersonalnych. Z jednej strony pozwala na otwartość, swobodę wypowiedzi, rozwija krąg przyjaciół, z którymi może realizować wspólne zainteresowania bądź liczyć na wsparcie. Należy jednak pamiętać, że znajomości internetowe bywają nietrwałe, ponieważ cechuje je dystans oraz ograniczone zaufanie. Ponadto komunikacja w cyberprzestrzeni bywa zubożona oraz pozbawiona głębszych emocji.

Por. Furmanek, Medialna komunikacja sieciowa, jako nowa jakość komunikacji społecznej, [w:]Kompetencje Medialne Społeczeństwa Wiedzy, red. M. Strykowski, W. Skrzydlewski, wyd. eMPI2, Poznań 2004, s. 141 – 142.
Furmanek, Medialna komunikacja sieciowa, jako nowa jakość komunikacji społecznej, [w:]Kompetencje Medialne Społeczeństwa Wiedzy, red. M. Strykowski, W. Skrzydlewski, wyd. eMPI2, Poznań 2004, s. 143.
Por. S. Juszczyk, Komunikacja człowieka z mediami, wyd. Śląsk, Katowice 1998, s. 54 – 55.
S. Juszczyk, Komunikacja człowieka z mediami, wyd. Śląsk, Katowice 1998, s. 55.
M.Furmanek, Medialna komunikacja sieciowa, jako nowa jakość komunikacji społecznej, [w:] Kompetencje Medialne Społeczeństwa Wiedzy, red. M. Strykowski, W. Skrzydlewski, wyd. eMPI2, Poznań 2004, s. 144.
Por. M. Furmanek, Medialna komunikacja sieciowa, jako nowa jakość komunikacji społecznej, [w:]Kompetencje Medialne Społeczeństwa Wiedzy, red. M. Strykowski, W. Skrzydlewski, wyd. eMPI2, Poznań 2004, s. 144 – 145.
tamże, s. 149.
S. D. Kotuła, Web 2.0 – współczesny paradygmat Internetu [w:] Oblicza Internetu. Architektura komunikacyjna Sieci, red. M. Sokołowski, wyd. Tekst, Elbląg 2007, s. 183.
Por. tamże.
Por. M. Castells, Społeczna przestrzeń Internetu, wyd. PWN, Warszawa 2007, s. 362.
M. Castells, Społeczna przestrzeń Internetu, wyd. PWN, Warszawa 2007, s. 362.
M. Szpunar, Alienacja i samotność w sieci vs grupowość i kapitał społeczny w Internecie. Internet i jego wpływ na kontakty społeczne, [w:] Oblicza Internetu, red. M. Sokołowski, wyd. Tekst, Elbląg 2007, s. 96.
Por. M. Szpunar, Alienacja i samotność w sieci vs grupowość i kapitał społeczny w Internecie. Internet i jego wpływ na kontakty społeczne, [w:] Oblicza Internetu, red. M. Sokołowski, wyd. Tekst, Elbląg 2007, s. 96 – 97.
M. Castells, Społeczna przestrzeń Internetu, wyd. PWN, Warszawa 2007, s. 378.
Por. M. Castells, Społeczna przestrzeń Internetu, wyd. PWN, Warszawa 2007, s. 379.
M. Szpunar, Alienacja i samotność w sieci vs grupowość i kapitał społeczny w Internecie. Internet i jego wpływ na kontakty społeczne, [w:] Oblicza Internetu, red. M. Sokołowski, wyd. Tekst, Elbląg 2007, s.
Por. D. Barney, Społeczeństwo sieci, wyd. Sic!, Warszawa 2008, s. 82.
A. Metzner – Szigeth, Internet, komputerowa komunikacja i nowe media, [w:] Internet – społeczeństwo informacyjne – kultura, red. A. Kipeas, M.S Szczepański, U. Żydek – Bednarczuk, Śląskie Wydawnictwa Naukowe Wyższej Szkoły i Nauk Społecznych w Tychach, Tychy 2006, s. 77.
J. Lipińska, Kultura grup dyskusyjnych w Internecie, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 73.
Tamże, s. 79.
A. Nowak, K. Krejz, Internet z perspektywny nauk społecznych, [w:] Społeczna Przestrzeń Internetu, red. D. Batorski, M. Marody, A. Nowak, wyd. Academika WSPS, arszawa 2006 s. 17.
Por. A. Nowak, K. Krejz, Internet z perspektywny nauk społecznych, [w:] Społeczna Przestrzeń Internetu, red. D. Batorski, M. Marody, A. Nowak, wyd. Academika WSPS, Warszawa 2006 s. 14.
Słownik pojęć i tekstów kultury, 2002 s. 123.
Por. A. Nowak, K. Krejtz, Internet z perspektywy nauk społecznych, [w:] Społeczna przestrzeń Internetu, red. D. Batorski, M. Marody, A. Nowak, wyd. Academica, Warszawa 2006, s. 14 – 15.
A. Bąk, Opisy Gadu Gadu. Funkcje, źródła i preferencje, [w:] Psychologiczne konteksty Internetu, red. A. Szmigielska, wyd. WAM, Kraków 2009, s. 163.
Por. A. Nowak, K. Krejtz, Internet z perspektywy nauk społecznych, [w:] Społeczna przestrzeń Internetu, red. D. Batorski, M. Marody, A. Nowak, wyd. Academica, Warszawa 2006, s. 14 – 15.
A. Bąk, Opisy Gadu Gadu. Funkcje, źródła i preferencje, [w:] A. Szmigielska, Psychologiczne konteksty Internetu, wyd. WAM, Kraków 2009, s. 161.
K. Krejtz, I. Krejtz, „ Ja w sieci, sieć we mnie”, [w:] Społeczna przestrzeń Internetu, red. D. Batorski, M. Marody, A. Nowak, wyd. Academica, Warszawa 2006, s. 95.
Por.M. Klimczewska, „Wirtual w życiu codziennym”, [w:] Wirtual czy nowy wspaniały świat, red. K. Kampka, wyd. Scholar, Warszawa 2010, s. 209.
Por. K. Krejtz, I. Krejtz, „ Ja w sieci, sieć we mnie”, red. [w:] Społeczna przestrzeń Internetu, red. D. Batorski, M. Marody, A. Nowak, wyd. Academica, Warszawa 2006, s. 97.
Por. A. Nowak, K. Krejtz, Internet z perspektywy nauk społecznych, [w:] Społeczna przestrzeń Internetu, red. D. Batorski, M. Marody, A. Nowak, wyd. Academica, Warszawa 2006, s. 18.
M. McLuhan, Zrozumieć Media. Przedłużenia człowieka, Wydawnictwa Naukowo – Techniczne , Warszawa 2004, s. 39.
M. Szpunar, Alienacja i samotność w sieci vs grupowość i kapitał społeczny w Internecie. Internet i jego wpływ na kontakty społeczne, [w:] Oblicza Internetu, red. M. Sokołowski, wyd. Tekst, Elbląg 2007, s. 110.