Fonoholizm wśród polskiej młodzieży – wyniki badań
Na pytanie „Czy jesteś osobą uzależnioną od telefonu komórkowego?” co piąty uczeń (20,8%) odpowiada w sposób twierdzący, prawie co dziesiąty zaznacza odpowiedź „trudno powiedzieć”. Takie wnioski płyną z ogólnopolskich badań przeprowadzonych wśród 3.471 nauczycieli i 22.086 osób między 12. a 18. rokiem życia, eksperymentu społecznego pt.: „POZ@ SIECIĄ” oraz badań jakościowych z lat 2015–2016.
Codzienne korzystanie z urządzeń mobilnych
Jak wynika z raportu „Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych. Szczegółowa charakterystyka zjawiska fonoholizmu w Polsce. Raport z badań”, korzystanie z nowych technologii, w szczególności z cyfrowych narzędzi komunikacji, jest na stałe wpisane w codzienne funkcjonowanie osób młodych. Ponad jedna trzecia badanej młodzieży nie wyobraża sobie codziennego życia bez telefonu komórkowego czy smartfona, i to w wielu sferach: komunikacji z innymi, w celach edukacyjnych, lepszej organizacji czasu czy rozrywki.
Regularne i systematyczne korzystanie z własnego telefonu komórkowego rozpoczyna się ok. 10. roku życia. W dużych aglomeracjach miejskich wiek inicjacji spada do 7–8 lat. Jak zauważa dr. Maciej Dębski, koordynator projektu badawczego z Fundacji Dbam o Mój Z@sięg, pracownik Instytutu Filozofii, Socjologii i Dziennikarstwa Uniwersytetu Gdańskiego oraz autor przytaczanego raportu, dzisiejsi uczniowie szkół podstawowych przeciętnie szybciej o 2 lata zaczynają korzystać z własnych telefonów komórkowych oraz smartfonów niż obecni gimnazjaliści.
Prawie wszyscy badani uczniowie w sposób regularny korzystają z urządzeń mobilnych (86,6%), zdecydowana większość wykorzystywanych urządzeń posiada bezpośredni dostęp do Internetu (92%). Jak wskazuje autor raportu, w przyszłości należy spodziewać się systematycznego obniżania wieku regularnego korzystania z urządzeń cyfrowych przez dzieci w Polsce.
Uzależnienie w oczach młodzieży
Zdecydowana większość badanych uczniów wyraża przekonanie, że od korzystania z urządzeń można się uzależnić (77%), a znajomość osób uzależnionych od smartfonów jest powszechna – ponad 70 proc. uczniów przyznaje, że zna przynajmniej jedną taką osobę.
Na pytanie „Czy Ty sam jesteś osobą uzależnioną od telefonu komórkowego?” co piąty uczeń (20,8%) odpowiada w sposób twierdzący, prawie co dziesiąty zaznacza odpowiedź „trudno powiedzieć”. Jednak w opinii większości badanych uzależnienie od smarfona jest bardziej prawdopodobne w przypadku dzieci niż osób dorosłych, szczególnie wśród tych, których rodzice również przejawiają symptomy uzależnienia.
Problem szeroko rozumianego problemu e-uzależnień zauważają także badani nauczyciele, których zdaniem w ciągu ostatnich 5 lat problem nałogowego i niekontrolowanego korzystania z mediów cyfrowych wśród uczniów zdecydowanie się nasilił. Przekonani są o tym również rodzice. Prowadzone badania wykazały, że część z nich wskazuje na własne uzależnienie od korzystania z cyfrowych narzędzi komunikacji.
Objawy uzależnienia
Symptomy uzależnienia od urządzeń cyfrowych podłączonych do sieci internetowej przejawia ok. 2–3 proc. badanych. Objawy te dotyczą zarówno emocji (m.in. brak poczucia bezpieczeństwa, brak wpływu na dziejące się wydarzenia, niepokój i lęk związany z byciem poza głównym obiegiem informacji – syndrom FOMO), zachowań (np. nierozstawanie się z własnym telefonem, ciągłe dotykanie i odblokowywanie ekranu, korzystanie z telefonu o każdej porze dnia i nocy, nałogowe oczekiwanie na kontakt innych) jak i przekonań (np. niewyobrażanie sobie dnia bez używania smartfona).
Część badanej młodzieży wskazuje również na różnego rodzaju skutki, które mogą świadczyć o kompulsywnym używaniu urządzeń mobilnych z dostępem do sieci, np. przemęczenie, obniżony nastrój, niewywiązywanie się z własnych obowiązków, drżenie rąk i agresja związana z niemożnością skorzystania z urządzenia i internetu.
Statystyczne analizy zjawiska fonoholizmu dowiodły, że dziewczęta przejawiają wyższe wyniki w ogólnej skali fonoholizmu niż chłopcy. Z kolei uczniowie szkół podstawowych zdecydowanie rzadziej niż ich koledzy i koleżanki z gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych przejawiają symptomy nałogowego korzystania z telefonów komórkowych. Ci uczniowie, którzy zadeklarowali, że w ich domach nie istnieją żadne zasady dotyczące korzystania z telefonów komórkowych oraz wskazali, że ich rodzice nie rozmawiają z nimi na temat szkodliwości niekontrolowanego z nich korzystania osiągają statystycznie znacząco wyższe wyniki w ogólnej skali fonoholizmu.
Z badań wynika również, że istnieje ścisła zależność między wysokim wynikiem uzyskiwanym w skali fonoholizmu a posiadaniem aktywnego konta na portalu społecznościowym. Zdaniem autora raportu można zatem wysnuć wniosek, że osoby, które są aktywnymi członkami social mediów częściej od pozostałych osób w sposób niekontrolowany i nałogowy sięgają po telefon komórkowy. Wyższy poziom nałogowego korzystania ze smartfonów przejawiają również te osoby, które nie mają żadnych zainteresowań.
Internet również w czasie wolnym
Niepokojące są również dane dotyczące spędzania przez polską młodzież czasu wolnego. Okazuje się, że korzystanie z urządzeń mobilnych z dostępem do Internetu to zachowanie o wiele częstsze niż spotkania ze znajomymi w świecie rzeczywistym czy realizowanie swoich pasji/hobby. Ponad połowa przebadanych uczniów przyznała, że korzysta z urządzeń cyfrowych wówczas, kiedy się nudzi; prawie co piąta badana osoba w ciągu ostatniego miesiąca w ogóle nie czytała książek, z kolei dla 50 proc. telefon komórkowy czy inne urządzenie mobilne jest ważnym narzędziem wykorzystywanym podczas odpoczynku. W badaniach zanotowano rónież relatywnie niski udział w kulturze (chodzenie do kina, teatru, opery).
Z przeprowadzonych badań wynika również, że dzisiejsza młodzież w dużej mierze nie ma świadomości istnienia negatywnych psychospołecznych skutków nałogowego korzystania z urządzeń mobilnych, natomiast często uważa, że „przyklejenie” do komórki to znak czasu. Zdaniem autora raportu, młodzi zdają się bezgranicznie ufać telefonom komórkowym, zaś samo posiadanie tego urządzenia jest dla nich po prostu koniecznością.
Źródło: „Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych. Szczegółowa charakterystyka zjawiska fonoholizmu w Polsce. Raport z badań”, dr. Maciej Dębski, Gdynia 2016.
Oprac. Dorota Bąk