Leczenie pracoholizmu

Warunkiem efektywnego leczenia pracoholizmu jest – zdaniem Kamili Wojdyło – trafna diagnoza problemu, wykorzystująca teorie oparte na mechanizmach uzależnienia. Cele pracy psychoterapeutycznej oraz jej etapy powinny wynikać z podstawowych obszarów dysfunkcji, które w przypadku pracoholizmu dotyczą przede wszystkim deficytów w regulacji emocji – niedoboru samoregulacji i nadmiaru samokontroli.

Unikanie emocji i nadkompensacja niskiego poczucia wartości – głównie w formie nadmiernego perfekcjonizmu i roszczeniowości/wielkościowości oraz ich konsekwencji w postaci poczucia wszechmocy, omnipotencji – to centralne komponenty określające mechanizm uzależnienia od pracy. W związku z tym, praca nad umiejętnościami samoregulacji emocji i rozwijaniem adaptacyjnych schematów powinna być centralnym przedmiotem pracy w psychoterapii pracoholizmu – uważa Kamila Wojdyło, autorka książki „Uzależnienie od pracy. Teoria, diagnoza, psychoterapia”.

Jednocześnie leczenie pracoholizmu powinno być ukierunkowane na: (a) nabywanie zdolności do uniezależniania poczucia własnej wartości od poziomu własnych sprawności, (b) rozwój zdolności do czerpania satysfakcji z doskonalenia własnych umiejętności, oraz (c) nabywanie repertuaru zachowań pozwalających na doświadczanie efektywności w sytuacjach wymagających kompetencji emocjonalnych – zwłaszcza w relacjach społecznych.

Mimo że terapia w nurcie poznawczo behawioralnym jest uznawana za najlepiej udokumentowane i efektywne podejście w leczeniu uzależnień behawioralnych, to jednak zdaniem K. Wojdyło podejście to jest niewystarczające w leczeniu pracoholizmu. Jej zdaniem leczenie tego uzależnienia powinno być oparte na podejściu integracyjnym – łączącym elementy terapii pracy z emocjami, terapii poznawczo-behawioralnej oraz terapii schematów i trybów.

Cele taktyczne i strategiczne psychoterapii uzależnienia od pracy

Wśród podstawowych celów taktycznych psychoterapii osób uzależnionych od pracy Kamila Wojdyło wymienia:

1. kształtowanie umiejętności identyfikowania, nazywania oraz akceptowania różnych własnych myśli, uczuć i potrzeb;
2. kształtowanie umiejętności uważności i samouprawomocniania (uważniania);
3. rozwój kompetencji samoregulacji emocji;
4. rozwój adaptacyjnych zasad i schematów;
5. kształtowanie strategii adaptacyjnych służących zaspokojeniu własnych potrzeb (m.in. autonomii, więzi, autoekspresji)
6. kształtowanie poczucia własnej wartości na bazie umiejętności adaptacyjnego zaspokajania własnych potrzeb i kompetencji samoregulacji;
7. kształtowanie umiejętności nawiązywania i utrzymywania więzi i relacji społecznych.

Co daje psychoterapia pracoholizmu?

Autorka wyróżnia także co najmniej trzy główne cele strategiczne w psychoterapii osób uzależnionych od pracy. Są to:

1. osiągnięcie przez pacjenta poziomu dojrzałości osoby dorosłej, która rozumie i akceptuje różne myśli i emocje, potrafi je ukoić, nie jest nadmiernie samokrytyczna oraz potrafi kontrolować swoje zachowania zapracowywania się w celu radzenia sobie z negatywnymi emocjami; która zna swoje potrzeby, akceptuje trudności i przeszkody; uznaje istnienie w sobie różnych innych trybów, zna i elastycznie wykorzystuje konstruktywne sposoby radzenia sobie z nimi;
2. wypracowanie optymalnych (dla potrzeb i temperamentu pacjenta) wzorców pracy i życia;
3. poprawa jakości życia pacjenta poprzez elastyczne dążenie do równowagi w zaangażowaniu w różne obszary życia.

Etapy i metody psychoterapii uzależnienia od pracy

W psychoterapii pracoholizmu można wyróżnić pięć głównych etapów, ukierunkowanych na realizację powyższych celów taktycznych i strategicznych:

• Etap 1: Praca wglądowa i psychoedukacja z zastosowaniem uprawomocniania i uważniania.
  Celem tego etapu jest odkrycie pochodzenia mechanizmów podtrzymywania uzależnienia od pracy; poznanie własnych potrzeb przez pacjenta; rozpoznanie aktualnych dezadaptacyjnych strategii ich zaspokajania i konsekwencji tych strategii; uprawomocnianie (uważnianie) emocji, myśli i reakcji pacjenta.
• Etap 2: Praca ukierunkowana na emocje: rozumienie, tolerancja i adaptacyjna samoregulacja emocji.
  Celem tego etapu jest wzmacnianie umiejętności pacjentów w rozpoznawaniu, nazywaniu, rozumieniu, akceptowaniu (uważnianiu), modyfikowaniu i wyrażaniu swoich stanów emocjonalnych oraz modyfikowanie schematów emocjonalnych pacjenta.
• Etap 3: Zmiana sposobu i procesu myślenia: kształtowanie uważności i uważniania.
  Celem tego etapu jest doskonalenie umiejętności związanych z uważnością (świadoma uwaga skierowana na bieżącą chwilę / stan) jako podstawą zdolności do samoregulowania emocji. Prowadzić ma to do lepszego kontaktu ze swoim ciałem i umysłem oraz uruchamiać procesy samoregulujące organizmu.
• Etap 4: Zmiana treści myślenia: weryfikacja i modyfikacja struktur poznawczych.
  Celem tego etapu jest kształtowanie zdolności do odróżniania myśli od emocji, identyfikowania dezadaptacyjnych zasad i przekonań oraz ich związku ze schematami oraz kształtowanie umiejętności weryfikowania przekonań poznawczych jako zdolności do radzenia sobie z emocjami.
• Etap 5: Praca nad schematami i trybami oraz rozwojem adaptacyjnych strategii radzenia sobie z potrzebami i emocjami.
  Praca w tym etapie ukierunkowana jest na wzmacnianie kompetencji samoregulacji i kształtowanie samokontroli.

Oprac. DB

Źródło: Kamila Wojdyło, „Uzależnienie od pracy. Teoria, diagnoza, psychoterapia”.