Metody leczenia patologicznego hazardu i ich skuteczność

Z badań wynika, że z problemowego bądź patologicznego hazardu „wychodzi“ od 32 do 46 proc. osób, które podjęły kroki ku zdrowieniu. Oferta leczenia dla osób uprawiających hazard w sposób problemowy i patologiczny jest w dużej mierze tożsama z ofertą terapeutyczną dla uzależnionych od substancji psychoaktywnych. Formy pomocy obejmują leczenie stacjonarne, ambulatoryjne i wsparcie niemedyczne w formie oferty samopomocowej – spotkań Anonimowych Hazardzistów. Które z nich są najskuteczniejsze?

W ofercie specjalistycznej dominują leczenie farmakologiczne, terapia behawioralna, poznawcza oraz poznawczo-behawioralna. Istnieje bardzo niewiele badań nad skutecznością krótkich interwencji oraz nauki grania kontrolowanego, które mogą być alternatywą dla tradycyjnego podejścia terapeutycznego.

Leczenie farmakologiczne

Jak podają autorzy raportu, na podstawie istniejących badań można wyróżnić trzy grupy leków, które wykorzystuje się w leczeniu uzależnienia od hazardu. Do pierwszej grupy zaliczają się selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny – SSRI; do drugiej – antagoniści receptorów opioidowych, a do trzeciej – leki normotymiczne, zwane również stabilizatorami nastroju.

Skuteczność leków z grupy inhibitorów serotoniny została wykazana zwłaszcza w leczeniu depresji, zaburzeń obsesyjno–kompulsywnych oraz dysmorfofobii. Jednak badania nad ich wykorzystaniem w leczeniu patologicznego hazardu nie dowodzą jednoznacznie ich skuteczności, przeciwnie niż w przypadku leków z grupy antagonistów receptorów opioidowych. Z kolei leki stabilizujące nastrój są skuteczne przy ograniczaniu objawów patologicznego hazardu w grupie pacjentów chorujących na zaburzenia dwubiegunowe. Wśród osób, u których nie współwystępują zaburzenia dwubiegunowe, organiczne i uzależnienie od substancji psychoaktywnych są one skutecznym środkiem ograniczającym popęd do grania, środki przeznaczane na grę i czas spędzany na graniu.

Autorzy raportu podkreślają jednak, że leczenie farmakologiczne bardzo często niesie za sobą ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych. Efekty uboczne, takie jak obniżenie poziomu libido, nudności, suchość w ustach, to tylko niektóre z nich.

Psychologiczna terapia patologicznego hazardu

W psychologicznej terapii patologicznych hazardzistów wykorzystywane są trzy podstawowe podejścia terapeutyczne: behawioralne, poznawcze i behawioralno–poznawcze. Ich celem jest modyfikacja zachowania związanego z uprawianiem patologicznego hazardu. Poprzez psychologiczne oddziaływanie pacjent rozwija umiejętności pozwalające na jego ograniczenie i panowanie nad przymusem grania.

Terapia Behawioralna

Terapia behawioralna opiera się na przekonaniu, że jeśli jakieś zachowanie zostało wyuczone można się go również oduczyć. Większość badań nad skutecznością terapii behawioralnej w leczeniu patologicznego hazardu była prowadzona w latach ’80 i na początku lat ’90 ubiegłego wieku. W badaniach prowadzonych na początku lat ’80, porównujących skuteczność terapii awersyjnej prowadzonej za pomocą impulsów elektrycznych i desensytyzacji (odwrażliwiania) w wyobraźni opartej na relaksacji dowiedziono, że bardziej efektywną metodą terapii były techniki relaksacyjne, w wyniku których hazardziści ograniczali granie bądź całkowicie przestawali grać. Późniejsze badania nad desensytyzacją prowadzone pod koniec lat ’80 i ’90 pokazały, że rok po zakończeniu terapii około 30 proc. patologicznych hazardzistów w ogóle nie grało bądź grało w sposób kontrolowany.

Terapia Poznawcza

Badania nad skutecznością terapii poznawczej (obejmującej korektę zachowań hazardowych, trening rozwiązywania problemów, trening umiejętności społecznych i trening nawrotów) w leczeniu patologicznego hazardu były prowadzone pod koniec lat ‘90 XX w. Dowiodły one skuteczności tej formy pomocy w porównaniu z grupą osób, które nie były objęte żadną interwencją. W wyniku oddziaływań terapeutycznych hazardziści ograniczyli częstotliwość grania, czas spędzany na graniu i ilość pieniędzy przeznaczonych na granie. Ponowny pomiar, po roku od zakończenia terapii pokazał, że prawie 90 proc. tych, którzy uczestniczyli w terapii, w dalszym ciągu ograniczało granie.

Podobne wyniki uzyskano w badaniach prowadzonych na początku XXI wieku. Osoby uczestniczące w terapii wykorzystującej podejście poznawcze ograniczały granie, spełniały mniej kryteriów diagnostycznych klasyfikacji DSM-IV świadczących o patologicznym hazardzie, odczuwały łagodniejszy przymus grania i większe poczucie własnej skuteczności w porównaniu do badanych, którzy nie brali udziału w żadnej terapii. Ponowny pomiar po roku od ukończenia terapii pokazał znaczącą poprawę w porównaniu do pomiaru dokonanego przed rozpoczęciem leczenia.

Terapia Poznawczo – Behawioralna

W terapii poznawczo-behawioralnej oddziaływania behawioralne są wzmacniane przez formy poznawcze skupiające się na obalaniu subiektywnej iluzji kontroli hazardu i innych oddziaływaniach mających wpływ na świadomość gracza.

Efektywność terapii poznawczo-behawioralnej jest najlepiej udokumentowana badaniami. Ich wyniki wskazują zarówno na pozytywne efekty krótkoterminowe, jak i długoterminowe, takie jak zmniejszenie wydatków na hazard czy zmniejszenie częstotliwości i natężenia występowania zachowań problemowych.

W badaniach prowadzonych w drugiej połowie lat ’90 XX w. porównywano trzy metody terapii: 1) podejście behawioralne polegające na właściwym zarządzaniu pieniędzmi, unikaniu sytuacji hazardowych oraz umiejętności odmowy grania; 2) podejście poznawcze wywierające wpływ na świadomość gracza mające na celu obalanie iluzji kontroli nad graniem (zgodnie z paradygmatem wywodzącym się z koncepcji uzależnienia jako choroby, według której utrata kontroli nad substancją jest objawem choroby) i grupowym treningiem umiejętności komunikacji, 3) oraz podejściem behawioralno-poznawczym. Po 6. miesiącach od zakończenia terapii zarówno uczestnicy terapii behawioralnej, jak i terapii poznawczej istotnie częściej utrzymywali abstynencję niż osoby z grupy kontrolnej, które nie były poddane żadnym oddziaływaniom. Nie stwierdzono natomiast istotnych różnic pod względem częstości utrzymywania abstynencji od hazardu między grupą poddaną terapii poznawczo-behawioralnej a grupą kontrolną. W innych badaniach terapia poznawczo-behawioralna okazała się skuteczniejsza w ograniczaniu zachowań hazardowych w porównaniu do uczestnictwa w spotkaniach Anonimowych Hazardzistów.

Krótkie interwencje i granie kontrolowane

Krótkie interwencje, obejmujące również interwencje za pośrednictwem telefonu czy Internetu mają zastosowanie kliniczne i są odpowiednie dla osób poszukujących interwencji o małej intensywności. Profesjonalna pomoc jest skuteczna w odzyskaniu kontroli nad zachowaniem oraz w zmniejszeniu problemów związanych z hazardem.

Niewiele jest badań opisujących skuteczność krótkich interwencji wśród patologicznych hazardzistów. Pod koniec pierwszej dekady XXI w. prowadzono badania z wykorzystaniem różnych metod terapeutycznych – krótkich interwencji bazujących na strategii wzmacniania motywacji do zmiany (motivational enhancement therapy – MET) oraz kombinacji technik behawioralnych i MET. Wyniki badań dowiodły, że krótkie interwencje były jedyną metodą terapii, która wpłynęła na ograniczenie zachowań związanych z hazardem. W badaniu powtórzonym po 6 tygodniach i 9 miesiącach od zakończenia terapii krótkie interwencje okazały się również najbardziej skuteczne.

Nauka grania kontrolowanego może być alternatywą dla powszechnie obowiązujących programów terapeutycznych, których celem jest utrzymywanie abstynencji. Niestety niewiele jest badań dotyczących skuteczności leczenia z wykorzystaniem tej metody. Te nieliczne pokazują, że granie kontrolowane jest skuteczną metodą ograniczającą częstotliwość grania, ilość pieniędzy i czasu przeznaczanego na grę. Sześć miesięcy po zakończeniu terapii ponad 70 proc. hazardzistów potrafiło kontrolować granie, po roku – 50 proc., a po dwóch latach – niecałe 30 proc.

Grupy samopomocowe w tym telefony zaufania dla hazardzistów

Jak wskazują autorzy raportu, najbardziej rozpowszechnionym podejściem w leczeniu patologicznego hazardu jest uczestniczenie w spotkaniach Anonimowych Hazardzistów. Ich historia sięga 1957 roku i zaczęła się w Stanach Zjednoczonych. Metoda 12 kroków w leczeniu uzależnienia od hazardu może przynosić pozytywne rezultaty. Osoby włączone w tę formę pomocy osiągają lepsze wyniki w porównaniu z tymi, które z niej nie korzystały. Jedno z badań pokazało, że kombinacja terapii poznawczo-behawioralnej i uczestnictwa w spotkaniach Anonimowych Hazardzistów daje lepsze rezultaty niż samo uczestniczenie w grupie samopomocowej.

Inną formą samopomocy są telefony zaufania dla hazardzistów, które stały się jednym z ważnych zasobów terapeutycznych dla osób borykających się z problemem hazardu i ich rodzin. Stanowią one źródło niezbędnych informacji, oferują możliwość uzyskania porady, jak radzić sobie z problemem, a także gdzie można uzyskać profesjonalną pomoc. Wśród zalet tej formy pomocy wymieniane są: anonimowość, szeroka dostępność i możliwość zakończenia rozmowy w każdym momencie.

Interwencje oferowane za pośrednictwem Internetu obejmują duże obszary geograficzne, są metodą niskokosztową i mającą potencjał, by docierać do populacji marginalizowanych. Ich domeną jest anonimowość, która zwiększa dostęp do informacji i poradnictwa młodych mężczyzn oraz może zachęcić osoby, które po raz pierwszy poszukują pomocy.

Źródło: „Dostępność leczenia dla problemowych i patologicznych hazardzistów w Warszawie. Raport z badania“, 2015, Katarzyna Dąbrowska, Jacek Moskalewicz, Łukasz Wieczorek

Oprac. DB