Jak nie odziedziczyć długów hazardzisty – sytuacja prawna rodzin osób uzależnionych
Zdarza się, że wskutek działania mechanizmów współuzależnienia i braku znajomości prawa, rodziny osób uzależnionych przejmują odpowiedzialność nie tylko za zachowanie hazardzisty czy seksoholika. Odpowiadają także za ich długi.
W jaki sposób należy się zabezpieczyć przed prawnymi i finansowymi konsekwencjami działania uzależnionego członka rodziny? Na te pytania odpowiada Anna Głogowska-Balcerzak – prawnik współpracujący z Centrum Praw Kobiet w Łodzi.
Za jakiego rodzaju zobowiązania finansowe osoby uzależnionej może odpowiadać jej rodzina?
Odpowiedzialność za długi współmałżonka to temat złożony – zależy od daty zaciągnięcia długu oraz tego, czy dłużnik zrobił to w tajemnicy czy też za zgodą drugiego małżonka. Istotne znaczenie ma również ustrój majątkowy, jaki istnieje między małżonkami, a więc to, czy istnieje między nimi wspólność majątkowa.
Czy łatwo jest wyegzekwować dług od małżonka/małżonki osoby uzależnionej?
Możliwość egzekwowania spłaty zadłużenia od małżonka zależy od rozmaitych okoliczności. Duże znaczenie ma choćby data zaciągnięcia zobowiązań. W 2005 roku zmieniły się regulacje prawne i obecnie o wiele łatwiej uchronić się przed zaciągniętymi w tajemnicy długami męża lub żony. Długi zaciągnięte przed tą datą łatwiej egzekwować.
Czy instytucje egzekwujące dług mogą zająć wspólne mieszkanie małżonków? A co się dzieje, jeśli żona osoby uzależnionej ma swój majątek, np. po rodzicach? Czy ta część jej własności jest bezpieczna?
W każdym przypadku należy pamiętać, że ewentualna odpowiedzialność za długi małżonka ograniczona będzie tylko do składników majątku wspólnego, czyli tego, czego dorobili się wspólnie w czasie trwania małżeństwa.
Majątek osobisty drugiego małżonka, np. mieszkanie nabyte przed zawarciem małżeństwa, czy też działka odziedziczona po rodzicach w trakcie trwania związku małżeńskiego, nie powinien być przedmiotem egzekucji komorniczej i można domagać się jego zwolnienia za pomocą specjalnego powództwa.
Na co trzeba zwrócić szczególną uwagę?
Niezależnie od okoliczności, trzeba działać szybko, zwłaszcza jeśli sprawa jest już na etapie egzekucji komorniczej. Wiele przysługujących nam środków ochrony prawnej obwarowanych jest krótkimi terminami, dlatego w razie otrzymania pisma z sądu lub od komornika należy szybko podjąć działanie – sytuacja na pewno sama się nie rozwiąże.
W Centrum Praw Kobiet udzielamy indywidualnych porad prawnych, które pozwalają dokładnie określić sytuację w jakiej znajduje się dana klientka, ustalić co może jej grozić i zaproponować najlepsze rozwiązania. Każda sytuacja wymaga indywidualnego podejścia. Radzimy też naszym klientkom, jak uchronić się przed długami męża na przyszłość, np. poprzez zniesienie ustawowej wspólności majątkowej na mocy umowy między małżonkami lub wyrokiem sądu. Wprowadzenie rozdzielności majątkowej pozwala uchronić się przed spłacaniem nie swoich długów.
Kto ma prawo wejść do mieszkania, by wyegzekwować należność ?
Tylko komornik z prawomocnym wyrokiem sądu. Nikt inny bez naszej zgody nie może przekraczać progu naszego mieszkania.
A firmy i osoby prywatne? Podobno to się zdarza.
Naruszenie przez prywatne firmy/osoby miru domowego, nachodzenie czy też zastraszanie to działania bezprawne, które możemy zgłosić policji.
Firmy zajmujące się odzyskiwaniem długów nie mają prawa zbierać o nas informacji, nie mogą też żądać numerów rachunków bankowych. Bazują one jednak na niewiedzy, wykorzystują strach czy też wstyd przed otoczeniem i swoimi napastliwymi działaniami wymuszają informacje lub spłatę zadłużenia.
A co robić, gdy obawiamy się odziedziczenia długów po śmierci małżonka?
Podobnie jak w przypadku długów za życia – zalecamy jak najszybsze działanie, a w razie wątpliwości kontakt z prawnikiem. Każda sytuacja jest inna i należy ją rozpatrywać w całościowym kontekście. Naszym klientkom przedstawiamy zalety i wady prezentowanych rozwiązań prawnych, tak, aby mogły podjąć jak najlepszą dla nich decyzję i dopełnić w wymaganym terminie niezbędnych formalności.
Czy osoby żyjące w konkubinacie również mogą odpowiadać za długi partnera?
Konkubinat nie jest w prawie polskim w żaden sposób uregulowany. W praktyce w grę może jednak wchodzić odpowiedzialność za długi związane z opłatami za mieszkanie, w którym dane osoby wspólnie zamieszkują (niezależnie od zameldowania, liczy się sam fakt zamieszkiwania w danym miejscu).
Z czego to wynika?
Za zapłatę czynszu i innych należnych opłat odpowiadają wraz z najemcą stale zamieszkujące z nim osoby pełnoletnie. Dlatego uczulamy nasze klientki, by na bieżąco monitorowały sytuację i pilnowały, czy nie powstaje zadłużenie. Zdarzać się może, zwłaszcza jeżeli rozmawiamy o sytuacjach związanych z uzależnieniami, że dana osoba weźmie od domowników pieniądze na opłaty, których w rzeczywistości nie będzie regulować.
O odpowiedzialności prawnej współmałżonków trochę się już mówi. Trudniej znaleźć informacje potrzebne dzieciom w tej trudnej sytuacji. Czy to prawda, że dzieci odpowiadają za długi rodziców?
Dzieci mogą odpowiadać za długi rodzica dopiero po jego śmierci – jako spadkobiercy. W chwili śmierci danej osoby jej prawa i obowiązki majątkowe (czyli cały majątek oraz długi- przyp. red) przechodzą na spadkobierców.
Jak się zabezpieczyć przed dziedziczeniem długów?
Zabezpieczenie przed długami spadkodawcy wymaga złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku lub oświadczenia o przyjęciu spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza (to znaczy, że wysokość długów, za które się odpowiada, nie może przekroczyć wysokości spadku- przyp. red). Istotne jest, że na podjęcie takiego działania mamy określony termin – 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o tym, iż dana osoba jest powołana do dziedziczenia.
W jaki sposób to załatwić? Do kogo się zwrócić?
Do sądu albo do notariusza. W naszej praktyce często spotykamy się z paniami, które takie sprawy załatwiają na ostatnią chwilę lub niestety przychodzą po terminie. Pamiętajmy, iż po upływie 6 miesięcy odrzucenie spadku jest możliwe tylko w wyjątkowych sytuacjach i wymaga zgody sądu, przed którym należy udowodnić, iż termin nie został dochowany w wyniku błędu co do przedmiotu spadku.
Jakie konsekwencje prawne ma odrzucenie spadku?
Odrzucenie spadku sprawia, że dana osoba w ogóle nie będzie powołana do dziedziczenia (czyli niczego nie dziedziczy – ani dóbr, ani zadłużenia – przyp. red). Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ma natomiast taki skutek, że jej odpowiedzialność za długi będzie ograniczona do wysokości majątku pozostawionego przez spadkodawcę. Należy podkreślić, że osoby niepełnoletnie zawsze dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza, a odrzucenie spadku wymaga natomiast zgody Sądu, o którą musi wystąpić opiekun prawny osoby niepełnoletniej.
Czy to prawda, że dzieci mogą płacić alimenty na rodziców?
Dzieci mogą być zobowiązane do płacenia alimentów na swoich rodziców, jeżeli ci znaleźli się w niedostatku. Zdarzało się w naszej praktyce, że klientka, która od lat nie widziała swojego ojca lub matki, dostawała wezwanie z sądu na rozprawę o alimenty.
Czy można się przed tym jakoś obronić?
Można się w takiej sytuacji bronić podnosząc, że domaganie się środków utrzymania byłoby sprzeczne z tzw. zasadami współżycia społecznego, a więc np. w sytuacji gdy uzależniony rodzic opuścił dziecko, stosował wobec niego pomoc lub sam nigdy nie wywiązywał się z obowiązków finansowych względem niego, mimo iż posiadał środki utrzymania.
Słyszałam o przypadkach płacenia przez dzieci za pobyt w szpitalu czy w domu opieki społecznej rodzica, który był nieubezpieczony.
Sytuacja jest bardziej skomplikowana jeżeli w grę wchodzi uregulowanie należności za pobyt członka rodziny w domach pomocy społecznej. Jeżeli dochody danej osoby nie wystarczają na pokrycie kosztów jej pobytu w takim ośrodku, obowiązek współfinansowania obciążać będzie współmałżonka, a w dalszej kolejności dzieci i wnuki.
Obecnie nie ma możliwości uchylenia się od ponoszenia takich kosztów z uwagi na sytuacje rodzinną, jednak są plany zmiany tych przepisów, o co zabiega m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich.
Dziękuję bardzo za rozmowę.
Rozmawiała Paulina Ilska