FAQ

1. Wprowadzenie
Wszystkie uzależnienia, niezależnie czy od alkoholu, heroiny, nikotyny czy hazardu, mają wspólne cechy:

środek uzależniający jest konsumowany nawet wtedy, kiedy nie daje już poczucia szczęścia
powoli następuje zanik kontroli
środek uzależniający używany jest w celu oderwania się od rzeczywistości
osoba pozostaje w nałogu, pomimo pojawiających się negatywnych konsekwencji lub problemów zdrowotnych.

Ten artykuł traktuje o uzależnieniu od hazardu, jego przyczynach, sposobach sprawdzenia, czy jesteś uzależniony i o tym, gdzie szukać pomocy.

2. Czym jest uzależnienie od hazardu?
Patologiczne (chorobowe) granie definiowane jest przez Międzynarodową Statystyczną Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 jako „nienormalne zachowanie lub utrata kontroli nad popędami” i opisane w następujący sposób:
„Zaburzenie polega na częstym, powtarzającym się uprawianiu hazardu, który zaczyna kontrolować życie chorego i prowadzi do zaniedbania jego społecznych, zawodowych i rodzinnych zobowiązań”.

Rozróżniane jest również nadużywanie gry przez pacjentów maniakalnych. Mania jest chorobą, objawiającą się znacznym podnieceniem, depresją z pobudzeniem ruchowym i nieuzasadnionym wahaniem nastroju. Również oddzielne od hazardu jest granie z zaburzeniem osobowości, charakteryzujące się lekceważeniem społecznych zobowiązań i zanikiem uczuć, co szczególnie często zdarza się wśród więźniów. Patologiczna gra wyróżnia się często przewlekłą i nasilającą się skłonnością do hazardu, pomimo negatywnych społecznych konsekwencji, takich jak zadłużenie, rozpadające się życie rodzinne oraz zaniedbanie obowiązków zawodowych. Aby móc mówić o patologicznej grze, w ciągu roku muszą wystapić co najmniej dwa epizody patologicznej gry.

W innym systemie klasyfikacji chorób, DSM-IV, opisane są jeszcze typowe dla hazardzisty sposoby myślenia:

szczególne znaczenie pieniędzy dla hazardzistów
sposoby myślenia o rywalizacji
permanentny brak wypoczynku
wymaganie podziwu
tendencje do pracoholizmu
częste objawy zaburzeń psychosomatycznych wywołanych stresem.

3. Jak rozwija się uzależnienie od hazardu?
3.1. Podstawowy problem
Rozwój uzależnienia od hazardu to złożony proces, na który wpływ ma kilka czynników. Najważniejsze z nich to:

głębokie zaburzenie samooceny (zaburzenia „narcystyczne”)
zaburzenia relacji z innymi
nieregularne stany pobudzenia.

Zaburzenia poczucia własnej wartości.
Szczególne zagrożenie niesie ze sobą zaburzenie samooceny, w którym chory odczuwa pustkę lub uważa się za „kompletne zero”. Głęboko zakorzenione poczucie niższości, wywodzące się z dzieciństwa, kompensowane jest złudzeniem megalomanii. Początkowe wygrane sprawiają, że chory uważa się za kogoś wyjątkowego. Na początku uzależnienia często pojawia się duża wygrana, która oznacza początek podróży do świata fantazji.

Zaburzenia przywiązania.
Brytyjski psychiatra dziecięcy John Bowlby opracował w latach 60-tych teorię przywiązania. Zauważył, że w zależności od stopnia czułości matki wobec dziecka, tworzą się następujące rodzaje przywiązania. W typie „niepewności-unikania“ dzieci nie są pewne, czy dana osoba jest dla nich dostępna. Spodziewają się, że ich pragnienia z założenia zostaną niespełnione, często ma to miejsce u dzieci odrzuconych. Dzieci o takim typie przywiązania są z reguły bardziej narażone na zaburzenia psychiczne niż dzieci o normalnym typie przywiązania. Gracze bardzo często charakteryzują się właśnie tym niepewnym typem przywiązania. U hazardzistów bardzo często występowała sytuacja niepełnej rodziny z zaburzeniami w stosunkach z ojcem. Często zdarzały się również przypadki znęcania nad dzieckiem.

Niekontrolowane stany pobudzenia.
Niezdolność odpowiedniego regulowania wewnętrznego napięcia i podniecenia wynika z permanentnego braku wypoczynku hazardzisty. Na początku motywacja do gry bierze się z żądzy odniesienia sukcesu i zysków, nudy lub z chęci zapanowania nad negatywnymi emocjami, które pojawiają się na przykład podczas separacji czy rozwodu. Gracz wpada w błędne koło, którego ofiarami są wszystkie pozostałe obszary życia.

Rozpoczynając grę, osobnik osiąga stan przyjemności i podekscytowania i szuka wytłumaczenia dla swojej niekontrolowanej gry. Może pojawić się podejrzane zachowanie lub przedziwne myśli. Gracz coraz śmielej wkracza w świat fantazji i iluzji, wiedziony marzeniami o wielkiej wygranej. Zamyka się w sobie, zaniedbuje najbliższych. Pojawiają się zaburzenia logicznego myślenia. W końcu gra staje się głównym elementem życia. To prowadzi do upadku fizycznego, osobistego i społecznego.
Hazardzista nie kontroluje swoich żądzy. To zachowanie podobne jest do zachowania alkoholika, który zaraz po uwolnieniu się od nałogu, nie może oprzeć się pokusie wypicia kieliszka. Pomimo wielu negatywnych konsekwencji, chęć uwolnienia się od wewnętrznego napięcia jest większa. Ma to swoje podstawy neurologiczne. System nagród zlokalizowany w mózgu jest stale nadwyrężony, co prowadzi do jego reakcji obronnych. Aby tego uniknąć, mózg słabiej reaguje na bodźce. Rozpoczyna się adaptacja neurologiczna. Aby mózg został odpowiednio pobudzony, poziom stawek lub czas gry muszą się zwiększać. Największe pobudzenie pojawia się zawsze podczas showdownu.

3.2. Zaburzenia logicznego myślenia
Typowe dla hazardzistów są zaburzone, nieracjonalne postawy:

Iluzja kontroli. Przeświadczenie, że ma się większy wpływ na wynik gry, niż ma to miejsce w rzeczywistości. Zyski są przypisywane własnym umiejętnościom, a przegrane niekorzystnym zbiegiem okoliczności.
Efekt Monte Carlo („przesąd hazardzistów”) Wydarzenia z przeszłości mają wpływ na wydarzenia w przyszłości (na przykład w ruletce: pojawiły się trzy czarne pod rząd, co oznacza coraz większą szansę na czerwone).
Błędna ocena prawdopodobieństwa wygranej. Gracz zbyt optymistycznie ocenia swoje szanse na wygraną.
Prawie trafione. Dotyczy to maszyn losowych, gdzie trzy takie same symbole muszą się pojawić w jednym rzędzie, żeby móc wygrać pieniądze, a pojawiają się tylko dwa. Efekt: „Tak niewiele mi brakowało do wygranej. Gram dalej!”
Pułapka. Obstawanie przy złych decyzjach dla usprawiedliwienia poniesionych już inwestycji – „Ok, prawdopodobnie przegrałem, ale skoro sprawdziłem na turnie, na riverze też sobie zerknę.” Udowodniono, że bardzo duży procent błędnych przekonań powstaje w umysłach hazardzistów podczas gry.

4. Kto jest zagrożony?
W największej grupie ryzyka są samotni mężczyźni w wieku około 30 lat, mieszkający w dużych miastach. Pierwsze przejawy uzależnienia często pojawiają się już w wieku młodzieńczym. Kobiety wpadają w sidła hazardu nieco później, mniej więcej w połowie swojego życia. Kiedy poddają się leczeniu, siedzą już po uszy w długach, z ryzykiem popełnienia samobójstwa i często mają za sobą czyny przestępcze, popełniane w celu zdobycia środków do gry. Około 30% hazardzistów jest także uzależnionych od alkoholu lub narkotyków.

Około 2-3% społeczeństwa ma problemy z hazardem, 1% cierpi z powodu tak zwanych anormalnych skłonności hazardowych. Istnieje zależność pomiędzy dostępnością hazardu (na przykład definiowaną jako liczba automatów do gry na 1000 mieszkańców) a liczbą uzależnionych hazardzistów.
Bodźcem do uzależnienia może być duża wygrana lub wyjątkowo przykre doświadczenia życiowe, takie jak problemy w związku, separacja, ciąża lub problemy w pracy.
Hazardziści podatni są na inne choroby. Na przykład, nawet do 50% hazardzistów ma problemy z depresją, przejawiające się złym nastrojem lub brakiem zainteresowania czymkolwiek.

25% hazardzistów, którzy zgłosili się na leczenie, próbowało wcześniej popełnić samobójstwo. Szczególnie niepokojące jest to, że u ponad 90% hazardzistów stwierdzono zaburzenia osobowości.

Zaburzenie osobowości charakteryzuje się stałym, zniekształconym wzorcem zachowania, który zaczyna formować się w dzieciństwie i okresie dojrzewania, powodując wiele problemów natury społecznej. Narcystyczne zaburzenia osobowości pojawiają się wtedy, kiedy osoba nimi dotknięta ma za wysokie mniemanie o sobie. Na przykład, wielu pacjentów przecenia swoje osiągnięcia i zdolności, nie widzi niczego poza swoimi fantazjami – sukcesami, potęgą, urokiem osobistym, urodą i idealną miłością. Uważają się za wyjątkowych i bez przerwy domagają się admiracji.

Narcystyczne zaburzenie osobowości jest trudne do leczenia, ponieważ pacjent dewaluuje terapeutę lub przerywa leczenie, jeżeli jego teza o własnej wielkości nie zostanie potwierdzona.

5. Jakie są skutki uzależnienia od hazardu?
Proces uzależnienia się postępuje coraz szybciej i wpływa na wszystkie aspekty życia. W efekcie, chory ma bardzo ograniczone możliwości kontrolowania swoich zachowań.
W miarę rozwoju choroby, chory, chcąc odrobić straty, gra na coraz wyższych stawkach. Wpada w pułapkę gonitwy. W pokerze mówimy o tilcie.
Stopniowo zwiększa się izolacja społeczna. Pojawia się poczucie winy i wstydu, a chory zaczyna ukrywać swoje uzależnienie. Gracz integruje się w specyficznym środowisku, w którym dominuje styl życia charakteryzujący wszystkich hazardzistów, styl życia oparty na natychmiastowym zaspokajaniu własnych potrzeb. Może to prowadzić do aktów przemocy i przestępstw dokonywanych w celu zdobycia środków do gry.
W końcu chory wpada w ogromne długi, traci wsparcie swoich najbliższych, traci pracę. Może pojawić się u psychiatry w związku z próbami samobójczymi. Może wejść również na drogę przestępstwa.

Efekty ciągłego uprawiania hazardu mogą przyjąć postać fizyczną. Mogą pojawić się wrzody, bóle głowy lub zawały serca.

6. Po czym poznasz, że jesteś uzależniony?
Istnieje wiele procedur, dzięki którym można sprawdzić, czy mamy do czynienia z uzależnieniem i odróżnić hazard patologiczny od innych jego form – jak hazard towarzyski, zawodowy, hazard maniakalny lub patologiczne uzależnienie od komputera (gry, czat, surfowanie).
Najbardziej powszechną skalą uzależnienia od hazardu jest SOGS (South Oaks Gambling Screen). Istnieje jednak wiele innych sposobów. Wszystkie oceniają twoją zdolność do kontrolowania pociągu do gry oraz zdolność do przerwania gry, kiedy pojawiają się jej negatywne konsekwencje, na przykład wyczerpanie. Testują też wiele innych rzeczy związanych bezpośrednio i pośrednio z hazardem.

7. Zrób sobie test
Aby sprawdzić, czy możesz być uzależniony od hazardu, wykonaj poniższy test. Zawiera 19 pytań, na które odpowiadasz tak lub nie. Jeżeli na siedem lub więcej pytań odpowiesz tak, uzależnienie od hazardu może być twoim problemem.

Czy grałeś kiedyś do momentu, kiedy przegrałeś wszystkie swoje pieniądze?
Czy pożyczyłeś kiedyś pieniądze na hazard?
Czy wziąłeś kiedyś pożyczkę z powodu hazardu lub na hazard?
Czy często grasz dłużej, niż planowałeś lub przekroczyłeś limit wydatków, jakie przeznaczyłeś wcześniej na grę?
Myślałeś kiedyś o nielegalnym zdobyciu pieniędzy?
Czy często myślisz o hazardzie?
Ukradłeś kiedyś pieniądze na hazard?
Czy ciężko ci skupić się nad czymś innym niż hazard?
Czy jesteś nerwowy lub agresywny, kiedy nie możesz grać?
Czy normalne życie wydaje ci się nudne w porównaniu z hazardem?
Czy twoje zainteresowanie życiem osobistym zmalało?
Czy grasz, żeby odegrać straty?
Czy ukrywasz przed rodziną, jak dużo grasz i ile przegrałeś?
Czy zdarza ci się mieć wyrzuty sumienia po zakończeniu gry?
Czy zdarzyło ci się kontynuować grę pomimo świadomości tego, że może to zaszkodzić tobie lub zranić twoich najbliższych?
Grałeś kiedyś w celu poprawy humory i uniknięcia problemów?
Czy hazard wywołał kłótnie w twojej rodzinie?
Czy zdarzyło ci się opuścić zajęcia lub nie iść do pracy z powodu gry?
Rozważałeś kiedyś lub próbowałeś popełnić samobójstwo z powodu twoich problemów z hazardem?

8. Jak radzić sobie z uzależnieniem od hazardu?
Najpierw należy sprawdzić, czy gra niesie ze sobą przesłanki zmian chorobowych. W tym celu warto zwrócić się o pomoc do fachowców (zobacz także tę stronę).
Potem chory musi się zdecydować na otwartą lub zamkniętą terapię. Jeżeli nie ma problemów z życiem społecznym, a uzależnienie nie rozwinęło się znacznie, wtedy zaleca się wizytę w ośrodku leczenia uzależnień lub u psychologa zajmującego się tą problematyką.

Jeżeli uzależnienie zdążyło się rozwinąć, należy się zastanowić nad umieszczeniem chorego w klinice uzależnień. Jeżeli psychospołeczne konsekwencje uprawniania hazardu nie są jeszcze zbyt poważne lub uprawianie hazardu wywołane było sytuacjami stresującymi (jak separacja, utrata pracy), zaleca się skierowanie chorego na leczenie do kliniki posiadającej oddział psychosomatyczny.

Jeżeli chory uzależniony od hazardu ma również problemy z alkoholem, narkotykami lub innymi środkami odurzającymi, należy go umieścić w szpitalu psychiatrycznym.

To tylko część terapii. Chory zobowiązuje się do zaprzestania gry. Ale ograniczenie gry na ogół nie wystarcza. Tylko całkowite odstawienie „specyfiku” – w tym przypadku zaprzestanie gry – obnaża prawdziwy problem, który szybko daje o sobie znać i powoduje, że nagle pacjent nie pragnie tak mocno niczego innego, jak właśnie powrotu do nałogu.

W leczeniu najważniejsze jest znalezienie prawdziwego podłoża uprawiania hazardu i przekonanie chorego do zmiany sposobu myślenia i opracowanie wspólnie z nim planu wyjścia z kryzysu. Wszystkie problemy hazardzisty powinny być rozwiązywane na płaszczyznach powrotu do stanu własnej równowagi emocjonalnej i społecznej. Zmiany chorobowe w zakresie równowagi społecznej najlepiej leczyć podczas sesji terapii zbiorowej.

Niezwykle ważna jest pomoc choremu w zakresie przygotowania planu spłacenia długów (jeżeli takie posiada). Nie wolno tego problemu ignorować. W leczenie powinni być zaangażowani członkowie rodziny, którzy akceptując długi, w żaden sposób nie pomagają choremu.

Autorem tekstu jest dr Thorsten Heedt, specjalista z zakresu psychoterapii.