Znikające ciała, czyli jak rozpoznać anoreksję

Artykuł przeznaczony dla rodziców przedstawiający w prosty sposób problematykę anoreksji, czyli jadłowstrętu psychicznego. Podkreślono znaczenie prawidłowego funkcjonowania rodziny oraz sygnały alarmowe, które powinny skłaniać do konsultacji z psychologiem i lekarzem.
„(…) Moja córka prawie nic nie… Gotuje nam często obiady, ale chyba sama ich nie próbuje. Najpierw przestała jeść mięso a teraz pieczywo i ziemniaki. Martwię się bardzo o nią. W ogóle stała się jakaś dziwna, nerwowa i bardzo dużo się uczy. Coraz rzadziej wychodzi gdzieś z koleżankami, za to siedzi nad książkami do późna w nocy. Nie wiem ile waży, bo nie chce mi powiedzieć, ale na pewno bardzo zeszczuplała (…)”
„(…) Ja nie wiem czy to anoreksja, ale ona wciąż ćwiczy, ponad tysiąc brzuszków dziennie. Poza tym ciągle uprawia jakieś sporty. Notuje swoje wagi i wiem, że chce schudnąć, chociaż jest naprawdę szczupła. Nie zauważyłam, żeby ograniczała jedzenie, poza słodyczami właściwie je wszystko (…)”
Z takimi lub podobnymi problemami zwracają się niejednokrotnie rodzice do psychologa lub lekarza. Odpowiedz na nie często nie jest prosta i wymaga kontaktu dziecka ze specjalistą (psychologiem lub/i psychiatrą).

Choroba zwana anoreksją (inaczej jadłowstrętem psychicznym) znana jest od bardzo dawna, o czym świadczy fakt, że pierwsze opisy przypadków sięgają czasów średniowiecza. Zmieniło się tło tego zaburzenia (w tamtych czasach było ono zazwyczaj religijne a w obecnych dużą rolę odgrywa moda preferujące bardzo szczupłe modelki).
Anoreksja jest to zaburzenie odżywiania polegające na ograniczaniu jedzenia i bardzo silnej koncentracji na ilości i jakości spożywanych pokarmów prowadzące do spadku masy ciała (lub nie przybierania na wadze w okresie wzrostu).

Kryteria diagnostyczne anoreksji:

Utrata wagi lub brak przybierania na wadze w okresie wzrostu
Silny lęk przed przybraniem na wadze
Zaburzenia wizerunku własnego ciała
Brak trzech kolejnych miesiączek

Jednym z kryterium rozpoznania jest również wynik BMI (Body Mass Indeks – waga/wzrost do kwadratu), który wynosi poniżej 15. Częściej chorują dziewczęta, początek rozpoznania ma miejsce przed 25 rokiem życia. Chorobę poprzedza zazwyczaj okres niewielkiej nadwagi lub umiarkowane stosowanie diety.
Chęci obniżenia masy ciała do nienaturalnie niskich wartości towarzyszą zmiany w zachowaniu, które zwykle na początku są niedostrzegane przez otoczenie. Osoby te zaczynają często być nadmiernie aktywne, cechują je obsesje związane z jedzeniem a samemu przyjmowaniu posiłków towarzyszą zwykle rytuały. Nierzadko również dążą do usuwania skutków jedzenia prowokując wymioty czy stosując nadmiernie środki przeczyszczające i moczopędne).

Stają się coraz bardziej zamknięte w sobie. Mniej czasu spędzają wychodząc gdzieś z przyjaciółmi (nie pójdą przecież z nimi na frytki czy lody!) Ich zachowania mają zazwyczaj krańcowo sztywny i nie poddający się modulacji charakter. Stają się często jeszcze bardziej ambitne (co nierzadko dotyczy również nauki) oraz skrupulatne (wiele z nich prowadzi codzienne zapisy i wykresy dotyczące aktualnej wagi). Ich czynności poznawcze dotyczące wizerunku własnego ciała są zaburzone – wydają się sobie grube, choć w ich ciele widoczne są żebra i kości. Osoby dotknięte anoreksją doświadczają obsesyjnych myśli o własnym ciele, wadze, ilości spożywanego pokarmu jak również często czystości ciała oraz otoczenia, w którym żyje.

Osoby te – szczególnie w początkowej fazie – cechuje poczucie zdrowia oraz sytości. Po pewnym czasie ujawniają się u nich powikłania medyczne: nieregularność i spadek tętna, spadek poziomu cukru we krwi, spadek temperatury ciała, bóle brzucha, uczucie przejedzenia, niedobór estrogenów, opóźniony rozwój seksualny, zanik estrogenów, obrzęk gruczołów ślinowych oraz psychiczne: euforia, subiektywne poczucie władzy często przechodzące w upór, następnie rozdrażnienie, apatia. Chorzy odmawiają leczenia, bo nie widzą jego celowości.

Wielu rodziców zastanawia dlaczego to dotknęło ich dziecko. Przyczyn może być wiele i tak naprawdę zazwyczaj jest to problem bardzo złożony. Ważną rolę mogą pełnić cechy osobowości dziecka – duża ambicje, skłonność do surowej samokontroli, ograniczanie emocji oraz przyjmowanie postawy bierno – agresywnej podczas konfliktów. Nierzadko też rodzinę osoby z anoreksją cechują pewne charakterystyczne cechy:

usidlenie – wszyscy są silnie ze sobą związani, ale jednocześnie każdy jest bardzo samotny, jedna osoba może mówić do drugiej za pośrednictwem trzeciej, zacierają się granice ról dzieci i rodziców (rodzice mogą wciągać je do rozwiązywania własnych sporów), co powoduje zatracenie i indywidualności i niemożność wytworzenia się autonomicznej osobowości
nadopiekuńczość – wszyscy się o siebie troszczą
sztywność – wszelka zmiana jest niebezpieczna i niepożądana

Kiedy rodzic może czuć się zaniepokojony, że z jego dzieje się coś złego i powinien zareagować?

gdy dziecko traci na wadze lub nie przybiera w okresie wzrostu
zauważy że dziecko ogranicza, chowa jedzenie, nie chce spożywać wspólnych posiłków

Zwłaszcza w pierwszym przypadku niezwykle ważna jest diagnostyka różnicowa chorób somatycznych między innymi: nadczynności bądź niedoczynności tarczycy, choroby Addisona, innych chorób przewlekłych (np. Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelit, reumatoidalnego zapalenia stawów) czy nowotworów jak również zaburzeń emocjonalnych i psychicznych (np. depresji, bulimii, schizofrenii czy histerycznej odmowy jedzenia).

BIBLIOGRAFIA

Anoreksja i bulimia psychiczna: rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się [red] B. Józefik, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 1999.
Apflerdorfer Gerard: Anoreksja, bulimia, otyłość, Katowice, Wydawnictwo Książnica 1999
Józefik B., Ulasińska R.: Czynniki rodzinne w rozwoju bulimii psychicznej, Psychoterapia 1999, nr 1
Kozak A., Kozak G: Cechy osobowości i obraz siebie pacjentem z jadłowstrętem psychicznym, Roczniki Pedagogiczne T.6 2003
Leczenie anoreksji i bulimii psychicznej: co, kiedy, komu [red] J. Bomba, B. Józefik, Kraków, Biblioteka Psychiatrii Polskiej 2003.
Scully J. H. : Psychiatria, Urban & Partner, Wrocław 1998
Ziółkowska B: Anoreksja w okresie wczesnej adolescencji cz.I, Remedium 2004, nr 7-8
Ziółkowska B: Anoreksja w okresie wczesnej adolescencji cz.II, Remedium 2004, nr 6

Autor opracowania:
mgr Magdalena Janowska, psycholog kliniczny, Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka i Matki w Katowicach